sanat

Fotoğraf makinasının bulunuşu bu makinanın bulunuşundan çok önce yapılan resimlere bakışı da değiştirdi. Başlangıçta resimler süslemek üzere yapıldıkları yapının bütünleyici birer parçasıydı. Erken rönesans katedral ya da kiliselerinde insan, duvarlardaki imgelerin yapının iç yaşamının birer kaydı olduğu, imgelerin birleşerek yapının belleğini oluşturduğu duygusuna kapılır -imgeler yapının kendine özgü niteliğini böylesine tamamlar.

Her resmin biricikliği bir zamanlar bulunduğu yerin biricik olmasından kaynaklanıyordu. Resim bir yerden başka bir yere taşınabilirdi. Ama hiçbir zaman aynı anda iki yerde birden görülemezdi. Fotoğraf makinası, resmin fotoğrafını çekerek resmin imgesinin taşıdığı biricikliği ortadan kaldırmış oldu. Bunun sonucunda resmin anlamı değişti. Daha kesin söylersek resmin anlamı çoğaldı, birçok anlama büründü.

Herhangi bir resim televizyon camında göründüğünde olanlar buna canlı bir örnektir. Resim her seyircinin evine girer. Seyircinin evindeki duvar kağıtları, mobilya ve hatıra eşyalarıyla çevrelenir. O ailenin havasına girer. Konuşmalarına konu olur. Kendi anlamını onların anlamına katar. Bu resim aynı anda başka milyonlarca eve de girer, bunların her birinde değişik bir bağlam içinde görülür. Fotoğraf makinası aracılığıyla artık resim, seyirciye gitmektedir, seyirci resme değil. Böylelikle resmin anlamı çoğalmaktadır.

Ya Rabbim, şu İstanbul’da, hiç Türk şâiri, Türk romancısı,Türk ressamı, Türk tarihçisi, Türk mimarı yetiştirmiyecek miyiz? Bunu istemiyor muyuz? Dışarıdan gelen ve bizi her an kendimizden koparmağa çalışan o kadar kudretli cereyanların,
gözümüzün önüne dikilen sürükleyici şaheserlerin karşısında, iç adamına, bizim rüyamızı doya doya seyredebileceği bir köşe bırakmağa neden razı olmuyoruz?

Bilmiyor muyuz ki bir medeniyet, her şeyden evvel derin maziden gelen bir kültür yığılması, bir kültür toplanmasıdır. Bu yığılmanın başında şehir ve mimarî eserleri gelir. Çünkü nesilleri asıl terbiye eden onlardır. Her mimarlık eseri bulunduğu şehrin hayatını bir ev tanrısı gibi farkına vardırmadan idare eder. Onların kalabalığı ruhumuzda öyle bir konser yapar ki, ömrümüzde bir kere olsun onu dinlemek fırsatını bulursak, bir daha kaybetmemek şartıyla kendimizi bulmuş oluruz.

Fransız, tabiî olarak devletten umumî refahı gerçekleştirecek vazifeler yüklenmesini ister. Devletin ilmî araştırmalar için cömertçe para harcadığı ülkeye gıpta ile bakar. Kültür işleriyle görevlendirilen memurların despotizminden endişe eder. Yorumcu, yayın, radyo, basın uzmanı gibi zümrelerin zevkine uymak mecburiyeti de sıkıcı aydın için. Ama düşünce ürününü satmak mecburiyeti de devlet ideolojisine boyun eğmekten daha az hazin değildir. Orospulaşmak veya yalnız kalmak: işte fikir adamının kaderi.

- Sanatın ve ilmin birleşmesine mi taraftarsınız? - Hayır! Bu ikisi birleştiği zaman, sanattan ve ilimden ziyade felsefeye yakın bir idrak doğar; sanatkârın sezişiyle âlimin kontrolünü birleştiren bir felsefî idrak doğar, ki ne sanat, ne de ilim budur. İkisinin de vasıtalarını ve metodlarını ayırmaya mecburuz: Sanatın sezme, çakma, kapma, toplama vasıtası ruhun -seziş ve zekâ- bütünüdür; ilmin araştırma, bulma, ayırma, deneme ve kanunlaştırma vasıtası tahlilî düşüncedir. Fakat ikisinin de itiraf edilmiş veya edilmemiş tek hedefi var: Anlamak. Sonra ikisi de kendi esaslı metodunu yardımcısı olarak ötekinin vasıtasına muhtaçtır. Sezişsiz bir ilmî buluşa, az veya çok tahlilsiz bir romana, hattâ bütün terkibi vasıflarına rağmen tahlil süzgecinden geçmemiş bir şiire tesadüf edemezsiniz. Romana tabiat bilgilerinin metodunu uydurmak isteyen Zola'nın en büyük talihsizliği, sanatla ilim arasındaki hedef akrabalığını metod birliğine kadar götüren bir ifratın kurbanı olmasıydı.