Çapkın, çakırkeyif, derbeder bir üslup. Şımarık, atak, serazad bir zekâ. Kızdırdığı zaman bile sevimli. Kitabı gülerek kapıyorum, yan sarhoş, yan mutlu, yarı doymuş, yarı aç. Hangi Batı bir facianın hikâyesi: iki yüzyıldan beri kurbanı ve kahramanı olduğumuz bir facianın. Bu millî dram, şairin kalemiyle "feerique"leşmiş. Dost bir sesin musikisi, Ariel'in rebâbı gibi, sizi şiire ve şirin'e kanatlandırıyor. Evet, İlhan'ın ilk vasfı bir sesi oluşu; sıcak ve aydınlık bir ses. Düşüncelere gelince... Bu haşarı üslup, düşünce yumağı ile oynayan sevimli bir kedi yavrusu: koşuyor, zıplıyor, saklanıyor, tekrar fırlıyor bir köşeden. Kâh açılıyor, kâh düğümleniyor yumak. Arada bir koptuğu da oluyor. İlhan, çok defa şair, bazen gazeteci, bazen de bir derginin Paris muhabiri. Muallim Naci'nin tehzibinden geçmemiş bir Cenap. Türkçe yazan bir Ali Namık. Daha usta, daha tecrübeli bir Ali Kemal, Paris Musahabelerinin Ali Kemal'i. Kitaba Niyazi Berkes'den bir epigrafla giriyoruz, iştihayı tıkayan kakavan bir epigraf. Bir avuç kelime leşi... "Önsöz yerine", gerçek bir beyanname. Şuura bıçak gibi saplanan, yalın ve gür bir ifade. Uçurumun kenarında uyanan bir vicdan, nesillerin şikâyetlerini haykırıyor, şikâyet ve gafletlerini. Anlaşıyor muyuz? Temelde, evet; teferruatta, hayır. "Çağdaşlaşma'yla batılılaşma arasındaki fark" ne demek? Batılılaşma miti eskiyince, yeni bir yalan çıktı sahneye, daha doğrusu aynı nazenin taze bir makyajla arz-ı endam etti: çağdaşlaşma. Intelijansiyamızın uğrunda şampanya şişeleri patlattığı bu ihtiyar kahpe, Tanzimat'dan beri tanıdığımız Batı'nın son tecellisi. Çağdaşlaşma, karanlık, kaypak, rezil bir kavram. Rezil, çünkü tehlikesiz, masum, tarafsız bir görünüşü var. Çağdaşlaşmanın kıstası ne? Hippilik mi, bürokrasi mi, atom bombası imal etme gücü mü... Çağdaşlaşmak, elbette ki Avrupalılaşmaktır. Avrupalılaşmak, yani yok olmak. Avrupa bizi çağdaş ilan etti, Avrupa, daha doğrusu onun yerli simsarları. Zira, apayrı bir medeniyetin çocuklarıyız, düşman bir medeniyetin, bambaşka ölçüleri olan, çok daha eski, çok daha asil, çok daha-insanca bir medeniyetin. İki yüzyıldır bir "anakronizm"in utancı içindeyiz, sözümona bir anakronizm. Bu 'çağdışı' ithamı, ithamların en alçakçası ve en abesi. Haykıramadık ki, aynı çağda muhtelif çağlar vardır. Çağdaşlık, neden Hıristiyan ve kapitalist Batı'nın abeslerine perestiş ölsün? Fâni ve mahallî abesler. Bu, kendi derisinden çıkmak, kendi tarihine ihanet etmek ve köleliğe peşin peşin razı olmak değil midir? Çağdaşlık masalı, bir ihraç metaı Batı için, kokain gibi, LSD gibi, frengi gibi. Şuuru felce uğratan bir zehir. Çağdaşlaşmanın halk vicdanında adı asrîleşmektir, asrîleşmek yani maskaralaşmak, gavurlaşmak.

... kıskançlığın da iki türlü olduğunu biliyor musun? Biri hep vermek ister, öbürüyse almak..

Dünya kavgasına, dünya için ve dünya adına değil, Allah için katılma.

Cemal Paşa; taşkınlıklar üzerine şayet nefsine karşı bir taarruz vaki olursa müdafaaya karar verdiğini söyledi. Ben kendisine, asayiş takarrür edinceye kadar memleketten uzaklaşmasını tavsiye ettim. O niyette olduğunu haliyle anlattı ve sonra dedi ki: “İcraatımın hesabını memlekete vermek isterim ve adil bir mahkeme huzuruna gelmeye de hazırım. Ondan evvel ve pek yakında bir “Hatırat” neşredeceğim. Sizinle ahbaplık, dostluk ettik, rica ederim bu eserim neşredilince mütalaanızı yazınız ve lehimde söylenecek cihet bulursanız bunları da lıalka bildiriniz!” Can ve gönülden vaat ettim. Bu bir veda oldu; uzun uzun el sıkıştık merdivenlere kadar geldi. Akşam alacalığı içinde ve mahzun bir halde rıhtım boyunu tutturup yürüdüm; her şeye, hepsine rağmen, gönlüm ona selamet temenni ediyordu. Adil bir mahkeme huzurunda hesap verecek ve hatıratını neşredip hakkını kazanacaktı. Nerede? Ne zaman? Nasıl? Bunlara ve icraatının dürüst olduğuna inanıyordu ha? O koca Cemal Paşa, bu saf sözleriyle o gün nazarımda efalinde gayrimesul bir ihtilalci tipi olarak hissen beraat etti. Onun içindir ki, maziye karışan bu kahir ve haşmetli simanın üzerimdeki son tesiri, benden bir selamet duası almak olmuştur!

Arkadaşlar, bir adam varmış. Konuşurken heyecana gelir, kendini kaybeder, coşar, taşarmış... Coştuğu zamanlarda ise, sa­ğa sıfırları çok koyarmış. Rakamın soluna konulsa zarar etmez de, sağa konulduğu zaman, bu fazla sıfırlar, ölçüsüz insanı kepa­ze eder... Bu adamın bir de, tam aksine, temkinli mi temkinli bir oğ­lu varmış. Babasına demiş ki: "Babacığım, siz bazen coşuyorsunuz. Konuşmayı seviyorsu­nuz. Fakat coştuğunuz zaman ölçüyü kaybediyorsunuz..." Baba­sı cevap vermiş: "Ulan bu hastalık bende var... Olmaz olsun... Şayet böyle bir coştuğum zaman olursa, sen öksürüver, ben ayarlarım, diz­ginlerim..." Baba oğul bir köye uğramışlar. Bir hane sahibine misafir ol­muşlar. Ev sahibi babaya sormuş: "Amca mesleğiniz nedir?" Babanın ağzından: "Çiftlik sahibiyim" diye çıkmış. Böyle deyince, demek misafir zengin, kerli ferli bir insan, ih­mal edilecek kimse-değil. İkram, izaz edilecek birisi... Hane sa­hibi tabiî olarak yine sormuş: "Amca çiftliğinizin büyüklüğü ne kadar?" "Boyu altı saat!.." Oğlan öksürmüş, ama söz ağızdan, ok yaydan, çıkmış bir kere... Amca toparlanmış, dizginlemiş, kendine gelmiş. Vay canına! Boyu altı saatte anca yürünen kocaman bir çiftlik... "Çok güzel amca, peki eni ne kadar?" "Bir karış..." Ev sahibi hayretler içinde kalmış: "Beyamca, Allah hayırlı etsin. Lâkin boyu altı saat, eni bir karış olan bu çiftliğe ne eker, ne dikersiniz? Bu çiftlikte ne yapar­sınız?" "Oğlum, evlâdım, ben onun enini de boyuna uyduracaktım, ama şu cenabet oğlan çabuk öksürdü.."

Yüreğim Milletimin halinden kanlıdır. Böylece bir milletin, İslâm Mlletinin düştüğü acı bölünme, cehalet, maddî ve mânevî batış hali beni tarifsiz sıkıntılara düşürür. ama yine Allah'ın rahmeti gelir, beni ye'se düşmekten kurtarır.

Bu gece şehirde uyumamış kimse kalmış mıdır acaba? Bir kişi vardı. Yaşlı adam uyumuyordu.