İlm-i tasavvuf

(tasavvufun artık zühd safhasını çoktan aştığı, mistik doktrinlerin teşekkül etmeye başladığı) Bu safhada sûfî doktrininin meşrûiyet kazanabilmesi için uzun yıllar devam edecek olan yeni bir metodun ortaya çıkışına şâhit oluyoruz. İslâm cemaatının o zamana kadarki ortak özellikleri, yani insanları İslâm cemaatinin mensubu yapan şeyler Şeriat’in hükümlerinin câri olmasıydı. Bu hükümlerin dayanağı insanların vicdanı olmakla birlikte, insanları asıl birbirine bağlayan ve onlara cemaat şuûru veren şey bu vicdan halinin dış tezâhürlerinde görülen benzerliklerdir. Herkesin namaz kılması, oruç tutması, zekât vermesi, hukukî münâsebetlerinde Kur’ân ve Sünnet’den çıkarılmış kaidelere uyması ilh... cemaat şuûrunun başlıca dayanakları idi. Sûfîlerin bu alışılmış benzerlikleri değersiz kılacak, dolayısiyle onları ortadan kaldırabilecek bir tefsir yoluna gitmeye kalkmaları, cemaatin şiddetli tepkisiyle karşılaşacaktır. Nitekim öyle oldu ve sûfîler kendi doktrinlerinin İslâm’a uygunluğunu isbat etmek zorunda kaldılar. Bunun için herşeyden önce sûfî doktrininin açıkça vaz edilmesi gerekiyordu. İşte bugün bizim kaynak olarak kullandığımız klâsik tasavvuf kitapları böylece ortaya çıkmaya başladı. /../ Sûfîler fıkıhçıların yolunu beğenmiyorlardı, bunun için İslâm’ı asıl kendilerinin doğru anladığını ve uyguladığını iddia ederek "ilm-i tasavvuf" diye yeni bir ilim sâhası icâd ettiler.