Bu Dünyanın Derdi Nedir?

Şu kifayetsiz hülâsa içinde tekrarlamak istediğim şey, dünyanın, bünyesine ait büyük illete şifa aramadan evvel bugünkü buhranların hiçbirinden kurtulamayacağıdır: O, siyasî ve askerî buhranı atlatır, ahlâkî buhrana düşer, oradan tekrar iktisadî buhrana yakalanır, gene siyasî buhrana döner. Bu, bir şehir, bir muahede, bir harita, bir ekonomi sistemi, bir rejim, bir milletlerarası hukuku, bir siyasî ideoloji meselesinden ibaret değildir. Bütün bu davaların evrakım tek dosyanın içine koyalım ve zarfın üstüne şu kelimeyi yazalım: Dünya. Her kıt'anın, her milletin, her zümrenin, hatta her ailenin, ve her ferdin büyük derdi, bütün dünyanın düzenine ait müşterek buhrandan geliyor. Bunun üstünde düşünmeyen insan hiçbir şey düşünmemiş olur: Bir felcin sebebini bünyede ve beyinde değil, mefluç uzuvda arayan şaşkın hekim gibi! Cumhuriyet, 31 Ağustos 1939