Tamam, öğrenir bir şeyler yaparım. Fakat ben sizinle kendi işimizi konuşmak istiyordum. Size geçen sefer söylediklerimi anımsıyor musunuz?'' dedi. Maslova gülümsemeye devam ederek ve başını iki yana sallayarak: ''Pek çok şey söylemiştiniz. O defa ne söylemiştiniz ki?'' dedi. ''Sizden beni bağışlamanız için yalvarmaya geldiğimi söylemiştim'' dedi ''Bağışlasam ne fark eder neye yarar...Siz en iyisi...'' ''Yaptığım hatayı düzeltmek istediğimi söylemiştim'' diye devam etti Nehlüdov, ''hem sırf sözde değil,fiilen de düzelteceğimi söylemiştim. Sizinle evlenmeye karar verdim.'' Katyuşa'nın yüzünü bir anda korku ifadesi kapladı. Şehla gözleri durmuş,bakıyordu ama Nehlüdov'a mı ,başka bir yere mi baktığı belli değildi. ''Bu da nerden çıktı şimdi?''dedi kaşlarını çatarak. ''Tanrının huzurunda bunu yapmak zorunda olduğumu hissediyorum.'' ''Hangi Tanrı'dan söz ediyorsunuz? Ne dediğinizi bilmiyorsunuz siz. Tanrı mı? Hangi Tanrı? Tanrı'yı o zamanlar aklınıza getirseydiniz keşke,'' dedi ve ağzı açık öylece kaldı. Nehlüdov onun ağzından yayılan güçlü votka kokusunu daha yeni hissediyor ve canlılığının nedenini şimdi anlıyordu. ''Sakin olun'' dedi Nehlüdov. ''Ne sakin olacağım sarhoş mu sanıyorsun beni? Sarhoş olsam da ne söylediğimin farkındayım,'' dedi birden çok hızlı bir şekilde ve yüzü kıpkırmızı oldu. ''Ben bir kürek mahkumuyum,bir orospuyum,siz bir beyfendisiniz, prenssiniz, benimle elini kirletmeye ne gerek var. Sen prensselerine git, benim fiyatıma gelince benim fiyatım sadece bir yüzlüktür.'' Nehlüdov alçak sesle ve zangır zangır titreyerek: ''Ne kadar acı konuşursan konuş benim hissettiklerimi dile getiremezsin, karşında kendimi ne kadar suçlu hissettiğimi tassavur edemezsin!..''dedi ''Suçumu hissediyorum...'' diye öfkeyle taklit etti Katyuşa ''O zaman hissetmiyordun,elime yüz ruble tutuşturmuştun . İşte senin fiyatın der gibi...''

Tanrım sen acı bize, ona ( Doğum yapmakta olan eşi için kullanıyor) yardım et!! Dinsel inancı olmayan Levin'in hiç beklenmedik bir şekilde ağzından dökülen bu sözcükleri tekrarlayıp duruyor ve bunu sadece dudaklarıyla yapmıyordu. Şimdi şu anda sadece bütün şüphelerinin değil mantıksal nedenlerden ötürü (Tanrı'ya) inanmayışının da, kendinde çok iyi tanıdığı bu zaafın da, tuz gibi dağılıp ruhundan temizlendiklerini ve onu, Tanrı'ya yardıma çağırmaktan kesinlikle alıkoymadıklarını hissetti. Kendini ve ruhunu avucunda tuttuğunu hissettiğini Tanrı'ya yalvarmayıp da kime yalvaracaktı ki?

Hayatımın üzerinde düşünmeğe başlamıştım. Bütün iradem,bütün gayretim bir daha o eski sukuneti bana iade ettiremedi.Gündelik hayatımla arama,yaşanmamış rüyaların azabı girmişti.Hayat oyunun en büyük ciddiyetle oynamaya hazırlandığım bir anda geçmiş yıllar ,karşıma dikiliyor ve benden hesabını soruyordu.O günden sonra artık bir an bile yalnız değildim;soframda,yatağımda,çalışma masamda bir misafir,dişleri hiddet ve kinden kısık,gözlerinde boşa gitmiş bir ömrün bütün bıkkınlığı toplanan bir zavallı vardı ve bana pişmanlığın şuuruyla kısılmış sesi durmadan fısıldıyordu: ''ömrünü ömrünü ne yaptın?'' Ve ben bütün uzviyetimde bir yılan gibi gezen bu zehirli sesin tembihi altında yapacağımı unutuyor,anı ve mekanı unutuyor,başta kendim olmak üzere her şeyden,yaşanmış ömrümden,gelecek senelerimden ,bütün etrafımdan nefret ediyor,kaçmak kaybolmak,kurtulmak istiyordum. Artık uyku bile benim için şifa değildi.Çünkü onda da rüyaların zalim ısrarı vardı.Size bu rüyaları nasıl anlatmalı? Hemen her safhasında vaktiyle sevilmiş bir genç kızın,şimdi nerede olduğunu,nasıl bir talihle yaşadığını bilmediğim sarı saçlı,büyük mavi gözlü,nergis boyunlu genç bir kızın bir nevi ''laytmotif''gibi dolaştığı rüyalar...Bu,hasta kafanın kendi vehim ve gölgelerinden yarattığı değişici ve korkunç alem... İşte bu yol bu küçük acayip yol,ben bu ruh haletinde iken karşıma çıktı ve benim için birdenbire yepyeni bir hayat imkanın kendi kendimi bundan sonra olsun gerçekleştirebilmek imkanın bir nevi müjdesi gibi oldu. Evet pekala biliyorum ki,bir gün ben her şeyi bırakıp bu küçük yola dalarsam,onun bittiği yerde bütün saaadet ve hasretlerimi,eski yaşanmış rüyalarımı bulacağım,temiz yepyeni,mesut bir adam olacağım. Bunu biliyorum,fakat yapamayacağımı da biliyorum.Halbuki bir ömür yaşanmağa değer bir şeydir.

Işıktan yoksun olmamak için insanın gözlerini kapatmaması gerekir.

Gerçek şu ki, göçmenler her zaman burada doğanlardan daha Amerikalı olur.

1918 Dört sene var ki bir harbi umumi çıkmış olup milyonlarca insan birbirini telef etmektedir. Tarih-i beşeri dolduran bütün muharebeler, benliğini öldürmesini bilmeyen insanın bir gaye uğrunda ölmesini öğrenmesi için Cenabıhakkın ona verdiği kanlı derslere benzer.

Açıkça söylenmemiş olanlar, müphem'in ürküntü veren burukluğunda, bir saz telinin uzaklarda tınlamasının yankılarında, insana belirli bir şekil çizmeyen seslerde ifade bulurdu.

İnsan gözünü perdeleyen, her şeyi bir arada aynı anda görmekti. Görmeyi bilmemek bir eğitim eksikliğiydi. Bütün duyu organlarımız için aynı şey söylenebilirdi.

İşin kötü yanı, insanın bütün bir geçmişi kökünden söküp atamayışıdır. Kökünden koparıp atamayız, ama onunla ilgili anımızı gizleyebiliriz; ben de gizleyeceğim.

Haci İskender, bunları anlatırken gözlerinde beliren iman ışıltıları sanki cehennem aleviydi. O böyle şeyleri anlatırken camidekilerin soluğu kesilir, betleri benizleri atardı. Vaazdan sonra ateşten o kadar korkarlardı ki evlerinde birkaç gün mangal yakmadıkları dahi olurdu. Ne var ki, korku yüreksiz bir insanın nefreti; nefret de cesur bir insanın korkusu olduğundan mıdır Sofuayyaş sakinleri önce Kalın Musa ve mahdumu Veysel Bey, torunu Davut ve semai kahvehanesi işleten amcaları Muhayyer Hüseyin Efendi'yle selamı sabahı kestiler.