sabetayistler

Osmanlı toplumu üzerine yaptığı çalışmalarla tanınan yazar Meropi Anastassiadou, Selanik adlı kitabında, Abdullah Efendi'yi yakından tanımamıza yarayacak bir ayrıntı veriyor:

Abdullah oğullarının çoğunun "efendi" sıfatını taşıma haklanın olması da ilginçtir. Bunun anlamı azat edilenlerin ve din değiştirenlerin bundan böyle az çok itibarlı meslekler edinme imkânı bulmasıdır. XIX. yüzyıl sonu Selanik'inde "efendilerin" Tanzimat döneminden daha çok olduğunu belirtmeliyiz. (1998, s. 228-229)

Selanik ve İzmir'de "efendi" sıfatını kullananların büyük çoğunluğunun Sabetayist olduğunu Selanik doğumlu yazar Münevver Ayaşlı da Dersaadet adlı kitabında şöyle belirtiyor:

Annem ve teyzem Selanik'i çok iyi bildikleri gibi, dönmeleri ve Dönme âdetlerini de pek iyi bilirlerdi. Selanik'te hiçbir dönmeye "bey" denmez, "efendi" denirmiş, İstanbul'a gelince haliyle bu âdet ve anane tarihe karışıyor, hepsi "bey" ve "hanımefendi" demeye ve Türklerle evlenmeye başlıyorlar ki, Selanik'te iken bu kabil değil, imkânsız. Türkler ne dönme kız alırlar ne de kızlarını dönmeye verirlermiş. Valide merhume, "Allah aşkına şu İstanbullulara bak, bizim 'efendi' dediğimiz bütün dönmeleri İstanbullular 'bey,' 'beyefendi' yaptılar" derdi. (2002, s. 178-179)

Yazar Ayaşlı'nın yazdıklarını bir örnekle güçlendirelim: Selanik'in Yakubî Sabetayist belediye başkanı Hamdi Efendi, Sultan Abdülhamid'in izniyle "bey" unvanına yükseltildi. "Efendi" konusuna yeteri kadar değineceğiz, şimdi Nâzım'ın doğduğu ve "efendiler"in çok olduğu o yıllardaki Selanik'e kısaca bir göz atalım... Selanik: bir Yahudi kenti Kimi yazarlara göre Selanik, bir Yahudi ve Sabetayist kentiydi. Balkanlar'ın Kudüs'ü olarak biliniyordu. Nüfusun çoğunluğu dört yüzyıldan beri İspanyolca-İbranîce karışımı Ladino dilini konuşan Yahudilerdi. Ama nüfus tamamıyla Yahudilerden oluşmuyordu. 1870'te Selanik'in nüfusu 90 000'di. Bunların 50 000'i Yahudi, 22 000'i Müslüman ve Sabetayist, 18000'i Rum'du. Selanik aynı zamanda Sabetayistlerin en kalabalık olduğu şehirdi. Sayıları hiç de küçümsenecek bir nüfus değildi. Daha önce de yazdığım gibi Sabetayistler üç kola ayrılmışlardı. Kapanîler tıpkı İzmir'de olduğu gibi Selanik'te de, tuhafiyeci,çerçi, hırdavatçı ve tıpkı İzmir'de olduğu kompradordu. Fakat aralarında öğretmen, doktor, mühendis ve veterinerler de vardı. En yoksul ve eğitimsiz kesimi Selanik'te de Karakaşîler oluşturuyordu. Ayakkabıcı, berber, tellal, kasap vb. meslekleri yapıyorlardı. Osmanlıca'yı iyi bilıneleriyle ün yapmış Yakubîler ise, çoğunlukla bürokrasi içinde yer alıyorlardı.