Liberalizmin gelişimi

Devletlerarası ilişkilerde tarafların çıkarları veya gerçeğe daha yakın bir ifadeyle güçlü tarafın çıkarları ağırlığını hissettirirken, bizatihi devletlerin örgütlenme biçimi de önem kazanmaktadır. 1789 Fransız İhtilali'nden sonra devletin din aleyhine örgütlenmesi de sağlanmışıtr. ... Rönesans ve Reform hareketleri Kilise'nin baskıcı tavrına cevap olarak ortaya çımıştır demek yanlış olmayacaktır. 15. yüzyıldan itibaren ortaya atılan "dünya görüşleri" daima Kilise aleyhine gelişmiştir. Papalığın tek bir otorite olmaktan çıkarılması zımnında millî kiliselerin kurulması da aynı temâyülün din alanındaki izdüşümü olarak görülebilir. 20. yüzyıla gelindiğinde Batı Avrupa devletleri, dinden bağımsız örgütlenmelerini tamamlamışlardı. Sosyalist örgütlenmeyi tercih edenlerse dini sosyl ve siyasal yaşamdan bütünüyle tardettiler. Türkiye Cumhuriyeti, yeni örgütlenmesinde Batı Avrupa'yı örnek aldı. Ancak onlardan farklı olarak örgütlenmesini bir yandan dine karşı olarak gerçekleştirirken, bir yandan da dini denetim altında tutacak idari yapı tamamlandı. 1924 Anayasası'ndan "Devletin dini İslam'dır" hükmü çıkartılırken, aynı Anayasa'ya 1937 yılında laiklikle ilgili hüküm konulmuştur. Diyanet İşleri Başkanlığı ise zaten Başbakanlığa bağlı olarak çalışan bir kuruluş halinde duruyordu. ... 18. yüzyılda Kİlise baskısına karşı (ona cevap olarak) devletin örgütlenmesi biçiminde ortaya çıkan liberalizm o gün için "ilericilik" sayılıyordu. Ama bu örgütlenme biçimi burjuvazinin egemenliğine dönüşünce, sosyalizm tarafından "gericilik" denildi. Şimdi liberalizm, sosyalist ülkelerde intikamını alıyor. Bu ülkelerde sosyalistlik "gericilik" sayılırken liberalizm taraftarları kendilerini ileri sayıyor.