dikkât

Benim için san'atta, ilimde her şeyden evvel dikkat esastır. Daha büyülü kelime bilmem.

Sizce dehânın miyarı nedir? Dikkat... İnsan dikkatidir. Dikkati nisbetinde büyüktür, kuvvetlidir. Çünkü dikkat bize, eşyanın ve kendimizin kapılarını açar.

Zihnin hazmı konuşma ile oluyor. Biz düşüncelerimizi başkalarının dikkatinde, başkalarının kayıtsızlığında veya hiddetinde, hattâ zulmünde yaşarız.

Arapça belagattan "Cevher-i Meknûn" okutuyordu. Bu derse Türklerle beraber diğer talebeler de katılırdı. Çünkü İhsan Efendi, âlim olduğu kadar, dersi de çok güzel anlatan bir muallimdi. Talebenin dikkatli dilkkatsiz olanını hemen farkeder, uyandırıverirdi. "Şu bahis neydi bakalım?" diye soruverir, cevap veremediğimizde, "Çocuklar, Cenab-ı Hak, Kur'an-ı Kerim'de: Mâ cealallâhu li-reculin min kalbeyni fî cevfihi, Allah bir kimseyi iki kalbli yaratmamıştır, buyuruyor. Ya buradasınız, ya değilsiniz. Burada iseniz konuşalım; değilseniz, kitabı kapatalım." deyiverirdi.

Haberdar olunan bilgilerin düzenlenmesi ve organizmanın diğer parçalarına ulaştırılması, sinir sisteminin gelişmişliğiyle kaim. Merkezi bir işlem sistemi, yani beyin, yaratığın içinde bulunduğu dünyaya ilişkin haberleri bir araya getiriyor, böylece çevreye dair daha bütünlüklü bir resim oluşuyor. Beyin kabuğu (korteks) olan yaratıklarda hafıza ve tanıma melekesi gelişiyor. Hafıza ve tanıma melekeleri gelişenler, dikkat ve hatta amaç sergileyebiliyorlar. Örneğin, beyin kabuğu göreceli olarak gelişmiş bir tür olan köpekler,kovaladıkları kedinin görüntüsünü kedi kaçıp kaybolduktan sonra da koruyabiliyorlar. Beyin kabuğunu oluşturan lobların altında kıvrım şeklinde uzanan limbik sistem, uyku, açlık, susuzluk, cinsellik gibi bedensel işlevleri düzenliyor. Limbik sistemi olan yılan, timsah gibi sürüngenlerin duyguları var. Korteks genişledikçe şuur yeni melekeler kazanıyor. Simge kullanma melekesi bunların en önemlisi; simge kullanma melekesi, akıl yürütmeyi mümkün kılıyor. Dahası, imgesel dil denilen iletişim şeklini doğuruyor.

Başlangıç noktamız, şuur. Kelimenin aslı şu'ür. Arapça, "hissetmek, bilmek"ten geliyor; "insanın kendisini bilmesi, içinde yaşadığı mekân ve zamandan haberdar olabilmesi melekesi" olarak tanımlanıyor; bilinç, eşanlamlı kullanılan diğer kelime. İnsanın kendisini bilmesi, zihinsel süreçlerinin farkında olması anlamında. Zihinsel süreçler dedikleri ise düşünceler, güdüler/saikler, algılar, duyular. Basit bir örnek: Televizyon seyrederken yan odadan gelen gürültülerin, so- kaktan geçen arabanın, ocaktaki yemeğin, yağan yağmurun, halıdaki lekenin vb. farkında olma halimiz. Dikkat, şuurun bu süreçlerden birisine yönelmesi ve teksif olması durumu. Meselâ, ocaktaki yemekten yanık kokuları gelmeye başla- mışsa, şuur, kokuya özel bir anlam yüklüyor ve dikkat, ek- randan mutfağa yöneliyor. Bu bağlamda, şuur, kişiyi ve çev- resini tarassut altında tutan, düşünce ve davranışlarını de- netleyen bir inzibat görevi de üstleniyor. Çevremizde ve/veya kendi içimizde oluşanlara verdiği- miz tepkiler, çoğunlukla otomatik, çünkü, pek çok şeyi bi- linçli farkındalık olmadan öğreniyor, gereğini yerine getiri- yoruz. Ne zaman ki istemediğimiz bir şeylerle karşılaşıyor, önemli kararlar vermek durumunda kalıyoruz, şuur, dağarcı- ğımızda önceden kayıtlı önemli olabilecek bilgileri de or- taya döküyor ve kullanıma sunuyor.