şekilcilik

Yenilik, edebiyatımızda şiir ve nesir arasındaki büyük mahiyet farkının tam idrak edilmemiş olması, nesre kaçan şiirin adiliğini, şiire kaçan nesre de musallat etmiştir. Makaleler, muhasebeler, seyahat mektupları, fıkralar çoğu mensur şiir hâlinde yazılıyor. Garp nesrinde, ancak seyrekliği mazur görülen ve tasannu'un tâ kendisi olduğu için ifratı büyük ayıp telâkki edilen teşbihçilik ve istiare-cilik ve bizde hâlâ güzel yazının işareti ve belki de ilk şartı zannedildiği için, bu "teşaur" çirkinliğinden kurtulamayanlar çoktur. Unutuluyor ki, bir manzumenin içinde güzel olabilen hayâller, gayesi "affirmationne" ve isbat olan nesrin içinde O'nun mantıkî ve riyazî bünyesine zıttır. Nesrin kanaat verdiği telkin şartı, şiirinkine hiç benzemediği için muhayyeleye ait unsurların müdahalesi tefekkürün mantıkî sistemini bozar; zekî tasarruflara icazlara ve sarahate mâni olur. Fikirlerinin adiliğini bir ibarenin alaca renklerinde ve sun'î karanlığında gizlenmek isteyenleri muhtaç oldukları bu hileden mahrum etmek kolay değildir. Milliyet

Divan edebiyatının hayat ve tabiatla ilgisi azdır. Şâir ilhamını ve heyecanını yaşanmıştan almaz. Şiirinde tabiatın gerçek intibaları yoktur. Gül ve bülbül gibi bütün çiçekler ve hayvanlar (meselâ âhû) birer semboldür. Bâzan da, Şark halılarındaki çiçek ve kuş motifleri gibi dekoratif unsurlar veya teşbih-istiâre vasıtaları hâlinde kalır. Divan edebiyatındaki aşk da yaşanmıştan ziyade tasarlanmıştır. En büyük divan şâirlerinin kimleri sevdiklerini, hangi şiirleri kimler için yazdıklarını bilmiyoruz. ../.. Divan edebiyatında orman ve tiyatro yoktur. On dokuzuncu asra kadar nesir de yok gibidir. Onda insanın kaderiyle mücadeleleri, hayata bağlı ihtiras çırpınışları, iç dramı canlı ve müşahhas (somut) bir şekilde kendini göstermez. Divan edebiyatında şâirin kendisinden ve kasidelerde padişahtan veya sadrazamdan başka insan yoktur. Nedim'in Hammamiye'sindeki Mahbub İbrahim Paşa'yı övmek için tahayyül edilmiş fictif (mevhum) bir varlıktır. Fuzûlî'nin Leylâ ve Mecnûn'u klâsik bir Şark hayâlinin efsanevî âşıklarıdır. Divan edebiyatı, bütün Fars edebiyatı gibi, yirmi mevzu içinde kalmıştır. Bunlar da hayattan ve tabiattan alınmış tesirlerin değil, hep kurulmuş hayâllerin klişe hâline gelmiş unsurlarıdır, bu mevzular, şâirin kendi heyecanlarını ifade için, binlerce şâirin müşterek olarak başvurduğu bahanelerdir. Divan edebiyatının Avrupalı müelleflerce de hayretle karşılanan orijinalliği bu kadar mahdut ve beylik mevzuları bin bir çeşitli şekilde ifadeye muktedir olması ve her büyük şâirin ötekinden farklı şekiller yaratmasıdır. Bu sayısız farklar, divan edebiyatına, dünyanın hiç bir şiirinde bulunmayan incelikler kazandırmıştır. Milliyet