Üç ayrı yoldan aynı feci akıbete sürükleniyoruz: Entellektüalizasyon, materyalizasyon, egalizasyon. Entellektüalizasyon: Ruhun inisiyatifinin, hürriyetinin ve dilediğimiz gibi hareket etme kabiliyetinin bir yana itilişi. Karar muhtariyetini kaybettik. Karşılaştığımız her durumda ne yapacağımız önceden belli. Bir emirler ve yasaklar ağı ile kuşatılmışız. Bir sistemin parçasıyız. Ferde kılavuzluk eden gönül değil, kendi dışında bir kafa. Bir işletmeye giren herkes ruhunu vestiyere bırakıyor. İnsanın gerçekten insan olduğu bir medeniyet sona ermiştir artık. Emeğin mahiyeti değişmiştir. Materyalizasyon: Günümüz insanı bir makinadır, daha doğrusu makinanın bir parçasıdır. Egalizasyon: Yaşayış şekillerimiz baştanbaşa yeknesaklaşıyor. Çağımızın vebası, bu yeknesaklaşma.

Bilim ve sanatları, felsefeleri, icatları çok olan ve bilmediğim bir sebeple "aydınlık çağ" diye adlandırdıkları şu zamanda, din ve Tanrı hakkında konuşma cesareti gösterenler, insanların alay etmeleri tehlikesiyle karşı karşıya kalmışlardır. Bu ülkede veya başka ülkelerde bu çağın insanlarının "insanların sıkıntısı dinlerinin çok olmasındandır." dediklerini kaç kez duymuşumdur.

Rönesans’ta ortaya atılan bir kelime, modern çağın bütün programını hülasa eder: Hümanizm... Her şeyi insan ölçüsüne irca etmek. Arzı fethetmek için arşdan vazgeçmek. Hümanizm, çağdaş laisizmin ilk şekli. Zamanla hümanizm, insanın en aşağı insiyaklarını tatmin olarak anlaşılacaktır.

Ortak bir şuur yok artık. Herkesin konuştuğu dil başka. Hırsızlarla dolu bir panayırdayız. Bezirgânlar mallarını sürmek için sesleri çıktığı kadar bağırıyorlar. Tam bir yaygara. Oysa medeniyet üslûp demektir.

Kötülere değil, kötülüğe kin besleyiniz. Çünkü kötüye kin beslerseniz eğer, onun gibi kötülerden olursunuz. Kötülüğe kin beslediğinizde ise, öldürürsünüz kötülüğü ve iyiliğe yol bulursunuz.

İnsanın taşlar üzerine bıraktığı eserler taşların yok olmasıyla yok olur gider. Fakat insanın, insan kardeşinin ruhuna nakşettiği eserler sonsuza dek kalıcıdır. Ruh sonsuza dek kalıcıdır çünkü.

İnsan kendisini bir çıkış ve dönüş yeri olarak görebilseydi yaşamındaki bütün gayretini, kendisine döneceği yerin temiz olması için, çıktığı yeri temizlemeye sarf ederdi.

Öğrencisinden öğrenmeyen öğretmen, ona öğretemez. Yaşama öğrenci olma dönemini kaçıran öğretmen, bir öğretmen olarak faydalı olma dönemini de kaçırmıştır. Kendini tanımayan öğretmen başkalarına nasıl kendilerini gösterebilir ki?

Bir ebe gibidir okul; annelerin rahimlerinden bebekleri çeker alır, fakat onları doğurmaz. Dilerseniz bir tavuktur okul; belirli günler için yumurtaya konar ve yumurtadan çıkacak olan civcivin rengi ve cinsiyeti konusunda kesinlikle bir görüşü yoktur onun. Aksine tüm yapacağı, kendisinin deneyimlerle bulduğu rızık kaynaklarını göstermektir ona.

Sonra ikinci mermi kafatasını deldi. Laszlo beyni dağılırken kafa derisindeki keskin acıdan başka bir şey hissetmedi. Tüm duyuların merkezi olan beynin acı hissetmeyen tek organ olması ona hep garip gelmişti. Ama şimdi o gerçeğe şükrediyordu.