matematik

Pitagoras ruhun Allah'a varmasında takip edilecek en iyi yolun felsefe olduğunu söylemiştir. Pitagoras ve onu takip edenlerin felsefede matematiği temel almaları bu görüşe çok uygun düşmektedir, zira matematik hiçbir konkre veya ampirik karşılığı bulunmayan kavramlar kullanmakta ve bunlarla harikulade bir dünya inşa edebilmektedir. Sâf (pure) matematiğin dünyası tabiat ilimleriyle uğraşanların karşılaştığı dünyadan hem mükemmel, hem güzeldir ve orada yeni hakikatlerin keşfi gerçekten insanı tarifsiz bir haz içinde bırakabilir.

Ne birinin piramidi, ne öbürünün kuyusu ne de üçüncüsünün aletleri gereklidir bilimsel gerçeğin oturtulması için, tanıtlamaların kesinliğini de güçlendiremez bunlar. Hayal gücünü etkilemek ve “bu gerçek bizi niçin ilgilendiriyor?” sorusuna cevap vermekten ibarettir bunların işlevleri. İnsanları inandırmak için güzel hikayelerle süslemek gerekir bilimin gerçeklerini. Burada mitin işlevi gerçekle rekabet etmek değil, insanların, önem verdikleri ve kendilerine düşler kurduran şeylerle yakınlık kurmalarını sağlamaktır.

Sahneyi uzaktan izleyen Mösyö Ruche Platon’un “ bir kafesteki parlak tüylü kuşları yakalayan bir kuşçu” sözlerini hatırladı. Matematikçiyi böyle tanımlıyordu Platon!

Sicilya’da genellikle başka yerlere göre daha sık söylenen ve uygulanan bir söz vardır: Mezarlar konuşmaz.

Dionysios İ.Ö. IV. yüzyılda hüküm sürmiş Siraküza tiranıdır. Yaşlılığında o kadar şüpheci bir inan oluş ki odasını tam bir kaleye dönüştürmüş. Bakın ne yapmış!Yatağını bir hendekle çevirmiş! Hendek o kadar geniş ve o kadar derinmiş ki iner kalkar bir köprü olmadan geçmek mümkün değilmiş. Her gece, yatmadan önce kendisi kaldırıyormuş köprüyü. Rahat bir uyku çekiyormuş. Bu Dionysios’un, diye devam etti Albert, kendisine sürekli “kral olduğun için ne kadar mutlusun kim bilir!” diyen bir nedimi varmış. Dionysios onu bir günlüğüne kral yapmaya karar vermiş. Nedimin mutluluğa dayanacak hali kalmamış. Gün, başında hükümdar tacıyla kendisinin düzenlediği ve yönettiği bir şölenle sona ermiş. Yemeğin ortasında Dionysios, yukarı bakmasını istemiş ondan. Nedimi gözlerini kaldırmış, başının üstünde kınından çıkarılmış koca bir kılıç görmüş. Kılıç bir tek at kılıyla asılı duruyormuş. Nedim anında tahtı terk etmiş. Adı Demokles’mişmiş.

Mösyö Ruche Bernouilli’lerden söz etmişti bize, her yerde onlar vardı. İki yüzyıldan az bir süre içinde on Bernouilli görüldü! Hemen hemen hepsi matematikçi. Birlik içinde olan bir aile değildi. Büyük kardeş Jakob’la küçük Johann nefret ediyorlardı birbirlerinden! “ Matematiğin Habil’i ile Kabil’iydi bunlar, bütün hayatlarını kavgayla geçirdiler. Birlikte Akademi toplantılarına gittiklerinde, her seferinde yumruk yumruğa gelecek gibi olurlardı. Meslektaşları da onları ayırabilmek için telaşa düşerlerdi.”

Bu yeni matematik biliminin doğmasına katkıda bulunanların listesi XVII. Yüzyıl matematikçilerinin yer aldığı bir rehber’di. İki İtalyan, Bonaventura Cavalieri ve Evangelista Toricelli; Fransızlar, Fermat, tabii ki ve Roverbal, Pascal, Descartes, L’Hospital (Marquis de); bir Hollandalı, Christian Huygens; iki İsviçreli, Bernouilli’ler, Jacques – integral sözcüğünü bulan – ve kardeşi Jean; bir yığın İngiliz, Isaac Barrow, Christopher Wren, John Wallis, James Gregory, Brook Taylor, Colin Mac Laurin. Ve matematiğim en güzel anıtı kabul edilen bu mimarinin başyapıtları, Isaac Newton, Gottfried Wilhelm Leibniz (N ve L).

Fermat ölümünden kısa bir süre önce buluşlarının kaybolabileceğini fark ederek, yayımlayabilmek amacıyla matematikçi arkadaşlarından bunları – özellikle yazışmaları – toparlamalarını istedi. Kimileri başladılar işe ama işin hacmini görünce yarıda bıraktılar. Oğlu Samuel üstlendi görevi. Babasının yazılarının hepsini yayımladı. Ya da hemen hepsini. O zamana kadar bir araya getirilememiş olan sayılar kuramının en değerli sonuçları. Samuel, babasının, Bachet’nin Diophantos çevirisine eklediği bütün notları da koymayı akıl etmişti. Kitap II’de, problem 8’in karşısındaki “Verilen bir kare sayıyı iki kare sayıya bölmek”in yanına, sayfa kenarına şu notu düşmüştü Fermat: Bir kübü bir başka kübe ya da bir dördüncü kuvveti başka iki dördüncü kuvvete vb. veya genel olarak herhangi bir kuvveti 2. kuvvet dışında aynı dereceden iki kuvvete bölmek mümkün değildir. Sonra da şunu eklemişti (gene sayfa kenarına!): Gerçekten şahane bir tanıtlama buldum ama sayfa kenarında bunu açıklayabileceğim kadar yer yok.

Bir ay önce, gene aynı yere, enstitüye, Niels Abel’den daha genç biri de –ancak on sekiz yaşındaydı- bir bildiri bırakıyordu: Birinci dereceden cebirsel denklemler üzerine araştırmalar. Bildiriyi yazan bir lise öğrencisiydi. Karnelerinde şu tür yazılar okunuyordu: “Sürekli,yapılmaması gereken işlerle meşgul”, “Her geçen gün geriliyor”, “Tavırları biraz tuhaf”, “Hal ve gidiş çok kötü, nasıl bir karaktere sahip olduğu belli değil”. Başka bir öğretmende şunları eklemişti: “Pek zeki olduğuna inanmıyorum, yal da en azından o kadar gizliyor ki zekasını, anlamam mümkün değil” Galois’nın bazı hocaları onun “olağanüstü yetenekler sahip olduğunu” ve bu öğrencinin “matematik tutkusuyla dolu olduğunu” fark etmişlerdi. Hatta bunlardan biri şöyle demişti: “Onu yönlendiren matematik çılgınlığıdır.” Olağanüstü muzip gözlemciliğinden hiç kuşku duymayan bir başkası da şöyle diyordu: “Özgünlüğü hedefliyor!” Nihayet, gene karnelerinden birinde şöyle bir cümle çığlık gibi çınlıyordu: “Sessizliği proteste ediyor!”

Sonbaharın ortalarıydı.İlk yapraklar dökülmeye başlamıştı. Aylarca çalışması gerekiyordu. Abel işe koyuldu. Birden şöyle bir düşündü: Kar yağışı durduğunda, ilkbahar gelip, soğuklar bittiğinde, o da sorunu çözmüş olacaktı. Şimdi başarının araçlarına sahipti.Şenlik yaklaşıyordu. Tanıtlama Noel’den kısa bir süre önce bitmişti. Yoğun ama açık seçikti. Bir kez daha okudu. Hiçbir hata yoktu bu kez. Abel, ilk girişiminden sonra meslekte epey yol almıştı. Matematikçi olmuştu. Sonuç parlaktı. Basit bir cümle, basit bir cümle – ama ne cümle!- aydınlatıyordu hesaplar yaptığı kağıdı : “Beşinci dereceden cebirsel denklemler kök sayılarla çözülemez!” Abel yazısını acele, Avrupa’nın büyük matematikçilerine gönderdi. Önce en büyüğüne, Gauss’a ve Gauss, onu okuma zahmetine bile katlanmadan kaldırmıştı bir kenara. Öldüğünde hiç açılmamış bir halde bulundu bu yazı Gauss’un belgeleri arasında.