Kalenderli, bir elinde kahve fincanı, öbüründe sigara, şimdi laf olsun diye soruyordu: “İşler iyi gidiyor mu?” “Bizimki zahire borsasına tabi bir hale geldi; tütün ve pamukla da ilgiliyiz.” “O ne demek?” “Kâr bırakan müşterilerimizin çoğu ceplerini doldurup içenlerden gelen çiftlik sahipleri! Büyük iş tütün ve pamuk satışları mevsimine rastlar. Otomobil acenteleri de o sıralarda muamele yaparlar. Bugünlerde başımızı kaşımaya vaktimiz yok. İlkbaharla haziran arası durgun geçer. Zira pamuk ekimi zamanıdır, arpa ve buğday da henüz tarladadır. “Kadının nasılını arıyorlar? Yani rağbet ettikleri ne biçim kadındır?” “Bu da tuhaf bir şeydir: Her şehir ve kasaba muayyen bir kadının meraklısıdır. Oradan gelenler, kendilerinden bir evvel gelen hemşerisinin buluştuğu kızı ister. “Neden acaba? Tavsiye mi ediyor?” “Bu da var ama asıl mesele birbirinden geri kalmamak iddiası. Memleketlerine dönüp şehir kulübünde konuşurken manalı manalı sırıüp ‘ben de onu tanırım, bir şey değil, canım... Değeri yüz, bilemedin yüz elli lira!’ demek için... Otomobil de böyledir, birinin aldığı markayı obur de alır; şehir kulübünün kapısı önünde ekseriya aynı markadan otomobiller sıralanır. Ertesi sene kız da, araba da değişir; bir yenisi moda olur.” “Ve minel acayip!”

Ses hiç kesilmeden sürüyordu. Winston bir an kendine geldi ve ötekilerle birlikte bağırdığını, topuklarını var gücüyle iskemlenin basamağına vurduğunu fark etti. İki Dakika Nefret’in en korkunç yanı, insanın katılmak zorunda olması değil, katılmaktan kendini alamamasıydı. Otuz saniye sonra en küçük bir zorlamaya gerek kalmıyordu. Tüm topluluk, elektrik akımına kapılmışçasına, ürkünç bir kin ve nefretle azgınlaşıyor, öldürme, işkence yapma, yüzleri bir balyozla yamyassı etme isteğine kapılıyor, insanlar ellerinde olmadan yüzleri kaskatı kesilerek çılgınlar gibi bağırıp çağırıyorlardı. Ama yine de, duyulan öfke, bir pürmüzün alevi gibi bir nesneden öbürüne yöneltilebilen, soyut, kimseyi hedef almayan bir duyguydu. O yüzden, Winston’ın nefreti bazen Goldstein’a değil, tam tersine Büyük Birader’e, Parti’ye ve Düşünce Polisi’ne yöneliyor; böyle anlarda gönlü, ekrandaki yalnız, aşağılanan sapkına, bu yalanlar dünyasında gerçeğin ve sağduyunun biricik koruyucusuna kayıyordu. Gel gör ki, çok geçmeden, çevresindeki insanlarla bir oluyor, Goldstein için söylenenlerin hepsinin doğru olduğunu düşünüyordu. Böyle anlarda da, Büyük Birader’e duyduğu gizli nefret hayranlığa dönüşüyor, onu yüceltiyor, Asyalı sürülerin karşısına bir kaya gibi dikilen, yenilmez, korkusuz bir koruyucu olarak görüyordu; Goldstein ise, tüm yalnızlığı ve umarsızlığına, var olup olmadığı bile kuşkulu olmasına karşın, salt sesinin gücüyle uygarlığı ortadan kaldırabilecek, kötücül bir büyücü olup çıkıyordu gözünde.

Edgar Morin’in Amour, Poesie, Sagesse (Aşk, Şiir, Bilgelik) kitabında ‘bilgelik’ bağlamında ‘rasyonalite’ ve ‘rasyonalizasyon’ kavramlarına getirdiği açıklamalar bu konu için önemli. .. Morin’in dediği gibi, “Aklîlik, harikulade bir araçtır, ama insan zihnine fazla gelen şeyler de vardır. Yaşam, aklîleştirilemeyenle aklîliğin bir karışımıdır.”

Modern bir toplumda insanlar ancak ardı arkası kesilmez telaşlı bir hayatın meydana getirdiği şaşkınlık içinde yaşadıkları sürece umutsuz yaşamaya dayanabilirler. İşsizliğin oluşturduğu karamsarlık, yalnız yoksulluk korkusundan değil, hayallerde yarattığı geleceğe ait boşluktan da ileri gelmektedir. İşsiz kalan kişilerin, kendilerine maddi yardım yapanlar yerine, kendilerine umut aşılayanları takip etmeleri daha güçlü bir ihtimaldir.

Beşinci sorun olarak, siyasî iktidarın birçok aktörünün ortak bir vizyon ve misyon etrafında azim ve sebatla durmayışı söylenebilir. Özellikle bütün bakanların, Meclis grup başkan vekillerinin ve partinin politika belirleyicilerinin ortak bir hedef için kararlı olması başarının en önemli faktörüdür. Bakanlar Kurulu, ortak bir vizyon ve hedef oluşturmak için iki kez gündemi sadece “Kamu Yönetiminde Yeniden Yapılanma Projesi” olan toplantı yapmasına rağmen, bazı bakanlar eleştiriler karşısında siyasî bir refleksle kenarda durmayı tercih ettiler. Sayın Başbakanın ısrarlı ve kararlı desteği ile AK Parti grubunun yoğun çabası projenin en önemli şansı oldu.

Ümmetteki siyasi temelli bölünmelerin genellikle Emevî iktidarı karşısında yer alacak şekilde gerçekleşmesi, Emevî sultanlarını belirli oranda tedirginliğe iter. Şia, halifelik hakkının Hz. Ali ve soyuna ait olduğunu iddia ederek Emevî muhalifliğini sürdürürken, Kaderiyye, kişinin yaptıklarından sorumlu olacağını, bu nedenle Emevî Sultanlarının, yaptıkları yanlışlardan sorumlu olduklarını belirterek Emevî muhalifliğini itikadi alana taşımaları, Haricîlerin ise aynı şekilde itikadî ve siyasi alanda Emevîlere muhalif durumda olmaları, Emevî yöneticilerine korkulu rüyalar gördürür. Ümmetin Şia, Haricî, Kaderiyye, Cebriyye vs. isimler altında parçalanıp, her grubun sadece kendisini Müslüman (veya daha müslüman) kabul etmesi diğer bazı çevreleri de rahatsız eder ve bunlar Emevî yöneticilerinden yana destek verip, bu muhalifleri susturmanın yollarını ararlar. Bu grupta olanlar, Allah ve Resûlüne imânın, kişiyi müslüman yapacağı ve günahın helâl kabul edilmediği sürece kişinin imanına zarar vermeyeceğini, sadece günahkâr kılacağını belirtirler. Günah işleyenin ise, toplumsal yapı gereği cezalandırılacağı ve cezalandırılmış bir günahkarın önceki suçundan dolayı suçlanamayacağını, imanla ilgili konuların Allah’a havale edilmesi gerektiğini belirtir. Bu inanç ve düşünceler, çoktandır korkulu rüyalar gören emevî yöneticilerinin işine gelir. Kendilerini savunma imkânı bulmuş olurlar. Günahkâr olsalar, yanlış uygulamalara sahip olsalar bile Ümmetin meşru yöneticileri olduklarını, bu nedenle kendilerine isyanın meşru olmayacağım halk arasında yayarlar. Bunun sonucunda Emevî yöneticilerinin destek ve kontrolünde bir fırka oluşmakta gecikmez. Bu Mürice hareketidir. Allah ve Resûlüne inandığını söylediği sürece ne yaparsa yapsın yöneticiye isyanın meşru olmayacağı inancı Mürcie fırkası aracılığıyla İslâm’ın esası gibi yaygınlaştırılır. Halk deyimiyle suya sabuna dokunmayan ve yöneticiler karşısında kitleleri pasifize eden bu hareket, Emevî Sultanlarının, muhaliflerine karşı çıkardıkları karşı hareket niteliği kazanır. Böylelikle, Resûlüllah (sav)’ın ifadesiyle “ısırıcı krallı”ğı, Hz. Ali’nin ifadesiyle “zorba krallığı”, Muaviye’nin kendi ifadesi ve kabulüyle müslümanlar arasında “ilk Kral”lığı kuran Emevîler tarafından, Mürcie hareketi desteklenip devam ettirilir. Hilâfetten saltanata dönüştürdükleri yönetim içerisindeki haksızlık ve zulümlerini bu hareketle meşrulaştırmaya veya gizlemeye çalışırlar. Bu fırkanın istenilen amacını gerçekleştirmesi açısından mutasavvıf İbn Arabi’nin, Hz. Hüseyin’i meşru yönetime isyan ettiği için suçlayıp onun ölümünü normal karşılamasını, buna karşılık Yezid b. Muaviye’yi müslümanlarınmeşru ve takva sahibi imamı olarak nitelemesini hatırlayabiliriz.

Hain hain gülmeye başlamıştı: “Ah şeyhim ah! Ne kaybettiğini biliyor musun? Bugün benim yerimde olmak için kısalası ömrümden birkaç senesini verirdin! Modern çiftlik ağalarının ismini bulamadıkları o kürküyle, üstüne biri mavi, öbürü sarı iki tüy takılmış miğfer biçimi siyah kadife şapkasıyla ne dilberdi Neşide! Senin sarıklı baban da şapka düşkünüydü, şapkalı kadına bayıldığını senden işitmiştim. O şapkaperest Kazesker Efendi de görmeliydi... Görmek için vallahi kendisi de başına silindir giyer, torba sakalını biçime sokturup favorili bir Fransuva Jozef'e dönmeye razı olurdu, yobaz!” Şunu da düşünerek gülmesine devam etti: “Malkaralızade yazık ki dünyaya biraz evvel gelmiş. Kastamonu’da başına ilk şapka geçirilen sarıklı olamadığına mezarında pek üzülmüştür. Ya Müslüman kadınının şapka giydiği cümbüşlü zamana yetişemediğine öyle kızmıştır ki mezarında muhakkak süngüsü depremiştir.

Simon, başını hafif kaldırmıştı. Gözlerini ayıramıyordu Sineklerin Tanrısı’ndan ve Sineklerin Tanrısı gözlerinin önünde boşlukta asılıydı. “Ne yapıyorsun burada, tek başına? Korkmuyor musun benden?” Simon titredi. “Sana yardım edecek kimse yok. Ben varım ancak. Bense, canavarım.” Simon, ağzını zorla kımıldattı; duyulabilecek bir söz söyledi: “Bir değneğe takılmış domuz başı.” Baş, “Canavarın avlanıp öldürülebilecek bir şey olduğunu sanmak da nereden aklınıza geldi!” dedi. Ormanda ve Simon’un belli belirsiz görebildiği başka yerlerde, bir kahkahanın gülünç taklidi çınladı bir iki saniye. “Sen biliyordun, değil mi? Sizlerin bir parçası olduğumu biliyordun? Sizlere öyle yakın, öyle yakın, öyle yakınım ki! Her şeyin bozuk gitmesinin nedeniyim ben. Bunu biliyorsun, değil mi?” Kahkaha yeniden ürperircesine çınladı. “Hadi” dedi Sineklerin Tanrısı; “ötekilerin yanına git de, unutalım bu olup bitenleri.” Simon’un başı boşlukta sallanmaktaydı. Değneğe takılı rezil şeye özenircesine, gözleri yarı kapalıydı. Bir nöbet geçireceğini biliyordu. Sineklerin Tanrısı, bir balon gibi şişiyordu. “Gülünç bir şey bu. Oraya gitsen de gene ancak benimle karşılaşacağını pekâlâ biliyorsun... Onun için kaçmaya kalkma!” Simon’un bedeni bir yay gibi gerilmiş, kaskatı kesilmişti. Sineklerin Tanrısı, bir öğretmen sesiyle konuştu: “Yeterince ileri gitti bu iş. Benim zavallı yolunu şaşırmış çocuğum, benden daha mı iyi bileceksin yoksa?

Hoşnutsuzluğun bizzat kendisi her zaman bir değişildik isteği yaratmaz. Hoşnutsuzluğun muhalefet haline gelmesi için, başka etkenlerin de mevcut olması gerekir. Bu etkenlerden birisi kendini güçlü hissetmektir. Çevreleri tarafından korkutulmuş kişiler, durumları ne kadar kötü olursa olsun, değişiklik düşünmezler.

"Bu düzen pek garip! Burası pek acayip! Müthiş bir kasırga var, yutuyor adamı. Hoşgörü diye bir şey var, barış diye bir şey var: sen de haklısın diye herkesi kandırıyorlar. Haklısın diyorlar: yeni numaraları da bu: haklısın diyorlar insanın gözünün içine baka baka: şaşırıp kalıyorsun. Bir iş veriyorlar sana, bir ev, bir araba. Akşamları televizyon. Sonra yat uyu yat uyu. Bir bakıyorsun ölmüşsün. Hani hedefler? Hani idealler? Bay bay!"