matematik

Recorde eşit işaretini bulduktan kısa bir süre sonra borç yüzünden hapse atıldı. Ve birkaç ay sonra da öldü orada.

Harizmi sinüs cetvellerini oluşturan ilk Arap matematikçisidir. Bu Harizmi her şeye el atmıştı sanki. Arap matematiğinin başlangıcında neredeyse her alanda görmek mümkündü onu. Bir süper Thales ! Hemen arkasından, Habaş el-Hasib tanjant’ı buldu. El-Hasib “hesapçı, hesap eden, hesap edici” demektir.Tanjant bir nesnenin yüksekliğini ölçmek için ideal bir araçtır

Bu sözcük (sinüs) Sanskritçe jiva’dan gelir. “Yay kirişi”. Arapçada jiba:”Cep, giysideki kıvrım”. Tabi Latincedeki sinüs=sein’i de (göğüs) unutmamak gerekir bu arada.

-Çunya Sanskritçede boş demektir. Sıfır küçük bir halkayla gösterilir. Niçin bir halka? Gerçek nedeni bilinmiyor. Buna karşılık şunlar biliniyor: Çunya Arapçaya çevrilince sifr oluyor, bu sözcük Latinceye çevrilince zéphirum oluyor, bu sözcük de İtalyancada zéphiro’yu veriyor. Ve çok geçmeden de zéphiro’dan zéro’ya. Ve sıfır sözcüğü, sifr, bütün rakamlara verilen bir ad oluyor. Sıfır, “her şey olabilen bu hiç” takma adını bir yerlerden aşırmış değildi.

Askerleri Bizans orduları karşısında bir zafer kazanınca Memun, Doğu İmparatoruna şaşırtıcı bir teklifte bulundu: Kitaplar karşılığında esirler! Pazarlık yapıldı: Arapların serbest bıraktığı bin kadar Hıristiyan savaşçı Konstantinopolis’e döndüler, karşılığında da Bizans kütüphanelerinin çok değerli ve pek az bulunan on kadar kitabı Bağdat’a ulaştı ve Bilgelik Evi’nde büyük bir coşkuyla karşılandı bu kitaplar.

- Tarih içinde çok kısa bir sürede Arap dünyası geleneksel kültürüne olağanüstü yoğunlukta modern bir bilimi katmayı başardı. Yedi yüzyıl boyunca, Thales’le Menelaus’u ayıran süreden biraz daha az bir zaman dilimi içinde bilimler dünyanın bu bölgesinde gelişti.

Bilgelik Evi’nin en büyük zenginliği çevirmenler topluluğu oldu.Her yerden gelmiş bu çevirmenler her yerden gelen el yazmalarını çözmeye çalıştılar. Aktarımların yapıldığı hiç duyulmamış farklı dillerle bir bilgeler Babil’i oluştu. Yunanca, Sogd dili, Sanskritçe, Latince,İbranice, Ermenice, Süryanice, Kıptice.Ve bu çevirmenlerin hepsi bilgindi. Çevrilen yapıtlar dikkate alındığında bunun başka türlü olması mümkün müydü?Bilimsel yapıtlar, felsefe metinleri.Önce Yunanlılar: Eukleides, Arkhimedes, Apollonios, Diophantos, Aristoteles.Aristoteles’in tüm yapıtları. Coğrafyacı Ptolemaios, hekim Hippokrates ve Galenos ve mühendis Heron vb. Yazıcı orduları büyük yazı atölyelerinde durmaksızın çalıştılar. Bilgelik Evi kütüphanesinin raflarını bu kez Arapça yapıtlar kapladı. Nüshalar çoğaldı! Artık anlaşılır olan bu yapıtların aracılığıyla her taraftan gelmiş olan bilgiler uçsuz bucaksız Arap İmparatorluğuna yayıldı.

Bağdat’ın da müzeye bir kız kardeş kadar benzeyen bir kurumu vardır: Beytülhikme (Bilgelik Evi)

Medine çevresindeki küçük bir beldeden çıkan Müslümanlık görülmemiş, duyulmamış bir hızla yayılmıştı. İmparatorluk, nasıl söyleyeyim? İslam imparatorluğu Pirene'lerden, İndus kıyılarına kadar uzanıyordu. Fethedilen ve birkaç on yıl içinde Müslümanlığı kabul eden ülkeleri saymak gerekir: İber yarımadası, Mağrib, Libya, Mısır, Arabistan, Suriye, Türkiye, Irak, İran, Kafkasya, Pencab. Ve kısa bir süre sonra Sicilya. İskender'in imparatorluğundan sonra, Roma imparatorluğundan sonra, İslam imparatorluğu.. Müslümanlığı yeni kabul etmiş bu halkların birleştirilmesi için yalnızca din yeterliydi.Ortak bir dil gerekiyordu, bu dil, birbirlerinden çok farklı milyonlarca insanı birleştiren çimento olacaktı. Çölde ortaya çıkan, çok az insanın konuştuğu Arap dili yepyeni bir dildi.Kendisine yabancı olan bütün bu kavramları açıklayabilmesi için bu dili zenginleştirmek, uyarlamak, yeni sözcükler bulmak, anlam alanlarını genişletmek, anlamları zorlamak gerekiyordu. Allah’tan, bu dilin kendi yapısı soyut terimlerin formülasyonu için uygundu.Sanki cebir için yaratılmıştı bu dil. Çevirmek, özümlemek, zenginleştirmek ve geliştirmek.Bir dil inşa etmek müthiş bir maceradır. Bu macera kitaplardan geçti.

Bu gelişme İÖ V. Ve VI. Yüzyıllar arasında tamamlandı. Aristoteles bütün bunları Araç, Organon, düşüncenin aracı adını verdiği yapıtta yazmıştır. Düşüncenin kurallarının , gerçeklerin nasıl kanıtlanacağını göstermekle yükümlü kuralların bildirisi gibi kabul edilen mantığın doğuşudur bu. Her özel önerme, kuşkulu…dalavereli olabilecek ad hoc (özel, amaca uygun) bir yol değil, ortak bir yöntem uyguladığından, mantık, bütün olumlamaların aynı kurallara tabi olduğu görüşünü getirerek demokratik bir alan olarak ortaya çıkmıştır. Önsel ve ilgilenilen konulardan bağımsız olarak ele alınan bu usuller, taraflılık kuşkusu taşımadığından yargıç kabul edilebilirler. - Bu usuller bazı basit ilkelere dayanır.Ama o zamana kadar hiç kimsenin sormamış olduğu ilkelerdir bunlar. Her şey bir yasakla başlar: Bir şeyi ve de bu şeyin karşıtını söylemeye hakkımız olamaz. Bir başka deyişle, bir olumlama ve karşıtı, her ikisi birden doğru olamaz. Çelişmezlik ilkesi, kesin yasak! -Bundan önce gelen başka bir ilke vardır: Bir olumlama ve karşıtı, her ikisi birden yanlış olamaz. “Biri yanlışsa öteki doğrudur.Başka bir olasılık yoktur.Üçüncü şıkkın imkânsızlığı”, denir buna . Mösyö Ruche, son cümleyi, Collége de France’ta açılış dersi veren yetkili bir ağız gibi söyledi: “Yunanlılar , göstermekten, tanıtlamaya böyle geçtiler.” - Ha , az kalsın unutuyordum. Alfabenin Yunan dünyasına erken bir dönemde girmesi bu tanıtlama uygulamalarını kolaylaştırmıştır. Kanıtlama, özellikle uzun olduğunda, yazılmışsa eğer, çelişkiye düşülüp düşülmediğinden emin olmak kesinlikle daha kolay olur.