Öğrendim ki en çabuk çocuklar unuturlar savaşı ve yoksulluğu Filipina. Şatilla'da işte o çocukların dadandıkları küçücük arsalar var. Adı konmamış küçük boşluklardır bunlar. Değme Avrupa şehrinde göremezsin bu arsaları ama Ortadoğunun tamamında böyledir bu, öyle manasız arsalar vardır ötede beride. Ve mutlaka bir enkaz bulunur bu arsalarda. Bütün boşluğu adlandıran bir işarete dönüşür o enkaz. Etrafına topladığı kıvıl kıvıl çocuklarla batmış bir gemi yıkıntısına benzer. Çevresinde bir hayat oluşturur çocuklar ve batık gemiler denizin altında nasıl bir hayat başlatırsa, bu enkazlar da çocuklarla yaşamaya başlar. Çocukların balıklar gibi yuva yaptığı, oyunlar ve türlü icatlar yumurtladıkları bir sığınak haline gelir. Giderek güzelleşir ve o bozuk, kırık biçimi zaten baştan beri öyle tasarlanmışcasına doğru, olması gerektiği gibi gelir içinde yaşayan insanın gözüne. Ortadoğu'nun çocukları Filipinam, kırık ülkelerini o enkazları sever gibi severler. Sevmeyi o enkazlardan öğrenirler. Bu yüzden, onlar büyüdüklerinde sadece kırık kalpli insanları sevebilirler. Çamurda adamı, boncukta cenneti gören çocuklar, o dar sokakları giderek daha da sıkıştıran binaların arasında koşarak, duvarları birbirlerine yapışmaktan korurlar. Binaların arasındaki sokaklar kendi başlarına kalınca kapanır, ancak bir çocuk çıplak et sesi veren adımlarıyla koşmaya başlayınca açılırlar.

Çocukluk... Kulağa uzak geliyor. Kalbe daha da uzak...

Herkes toprağının kaderini sırtında mı taşır?

Filipinam, Beyrut'un anneni kendine benzettiği günü anlatmalıyım sana. O gün bacakları olmayan, on iki yaşında bir çocuk, elleriyle koşarak kendini kurşunların ortasına atmıştı. Biri daha Beyrut'un yazdığı kaderini tekmelemişti. Savaşın en şefkatli yanı budur. Kendini kapıp koyvermek isteyenlere kucağını açar. Uyku gibi yumuşak, kan kadar ılık bir gürültü kucağı savaş. Eriyip gitmek isteyenlerden hesap sormayan boz bulanık bir toz yatağı. Babanın işi Filipina, insanları inatla hayatta tutmak. Ama buradan çekip gidecek tek yeri ölüm olanları, bir gün ılık bir yolculuğa çıkmaya karar verdiklerinde sessiz bir hürmetle izlemek gerektiğine inanıyorum. Giden bir çocuk olsa bile. [...] Bir amcası vardı bu çocuğun. Denizciydi adam. Sadece bir kez gelmişti Şatilla'ya ve bu çocuğa İspanya'dan bir oyuncak getirmişti. İp atlayan, sarı plastik bir ayı, pilli şeylerden. Bundan nefret ederim Filipina, haberin olsun. Sakın bana uzaklardan pahalı oyuncaklar göndermeye kalkma! Çünkü uzak zengin ülkelerden gönderilen hediyeler çok acıklıdır. Yoksul evlerin iyiden iyiyye kolunu kanadını kırar böyle hediyeler. Evdeki her şeyden, hatta bazen herkesten daha kıymetli göründükleri için evdekilerin şavkını söndürüp kendi başlarına bir ışık yaratırlar. Üstelik çocuk ne zaman oyuncağı eline alsa - acaba sadece bu topraklarda mı öyle bu?- biri mutlaka çocuğa kızar : "Dikkat et! dikkat et!" Millet birbirini öldürürken, Allah'ın belası oyuncak herşeyden daha kıymetli görünür... Bana sorarsan Filipina, çocuğu bu ayı öldürdü.

Bu topraklarda erkekler, öyle bir yerinden yaralı ki Filipina, ne kadar sevsen geçmez.

Yoksullardan böyle tuhaf bir alayla bahsetmesine rağmen, pencereden endişeyle ekmekleri ve ekmekleri alanları izlemesine bir türlü anlam veremediği için bir gün asabı bozuk yüzüne aldırmadan sormuştu Setanik. "Zeynab hanım, niye ekmekleri insanlara doğrudan vermiyorsunuz?" Saçları kadar korkunç kaşlarının altından bakıp, "Onlara dokunmak istemiyorum" diye tıslamıştı. Vakit geceyarısını geçtikten sonra, Zeynab hanım elinde bir şişe vişne likörüyle Setanik'in kapsının önünde belirmiş ve "Konuşmak zorundayız." demişti. "Batı'da yoksullar zenginlerden nefret edebilir. Ama Doğu'da yoksullar kendilerini zenginlerin küçük kardeşi zannederler. Öfkelenseler bile söylemezler. Yoksullar Batı'da söyler, Doğu'da kendi kendilerine söylenirler." "Ben, benden nefret hakkı olmayanın minnetini istemiyorum. Herkesi onurlu bir yoksullukta eşitleme hayalimizden geriye bu kaldı. Bu zavallığımızdan tiksiniyorum. O yüzden dokunmak istemiyorum onlara. Bir kez dokundum ve pişmanım. Kedi evimle onlarınki arasında melez bir hayat kurmuştum. 90'lardaydı. Sovyetler yıkılmıştı ve dünyayı kurtaramayacağım için Aşrafıyya Mahallesinin yoksullarını kurtarıyordum. Değiştirmeyi başaramadıkları dünyaya küsmeyi hakları sayan arkadaşlarımı da örgütlüyordum bazen. Yeni yoksulları beğenmiyorlardı. Oysa eskisi gibi olmayan bizdik, bunu anlatamayacağım için sadece paralarını alıyordum. Birinin çocuğu için burs parası, ötekinin hastası için doktor parası, berikinin sakat kardeşi için tekerlekli sandalye parası... Sonra bir gün dünya için tek çözüm olduğuna inanmaya başladığım bu iyilik makinesine yoksul bir kadın çomak soktu."

Bu genç Ermeni kadının sözlerinden çok kalbinin ciddiye alınması gerektiğini onu tanıyan herkes bilirdi. Zeynab Hanım'ın ve "Ekmek Ağacı"nın sırrını bilen tek insan olmasının sebebi de buydu. Olay şöyle gerçekleşmişti... Her sabah dallarına ekmek torbaları asılan portakal ağacının adı zaman içinde "Ekmek Ağacı"na dönüşmüş, insanlar sokaktaki bir evin ya da dükkanin yerini tarif ederken "Ekmek ağacının yanında" ya da " Ekmek ağacının tam karşısında" gibi cümleler kurmaya alışmışlardı. Zeynab Hanım durgun evinin içine vuran güneşte dumanı kıvrıla kıvrıla çoğalan sigarasıyla, gün boyunca ara sıra pencereden gizlice ekmeklerin durumunu kontrol ederdi. Torbaların kaçı gitmiş, kaçı kalmış, sayardı. "Yoksullar kaplumbağalar gibi" demişti bir kez, "hareket ettiklerini hiç görmezsin. Hep sen bakmazken ekmeklerini alıp ortadan yok olurlar."

Sözde hikmet çoktur. Birincisi, kimden geliyorsa onun kalbinin kisvesini taşır. Ne ki nefsine ağır geliyor, onu yap. Kaldırdığın ağırlık miktarınca sana ferah erecektir. Kederle dolusun. Merak ve endişe içindesin. Demek ki hakikati göremiyorsun. Karamsarlığın kaynağı ışıktan uzak durmaktır. Gayret atına bin, himmet dile ve ümid et. Bidayeti parlak olanın, nihayeti de parlaktır. Gönül eri garîb olmaz!..

Nefsin karanlık orduları fevç fevç akıyorlar. Zaman ve mekanı dolduran et kokusu. Metin ol, vadedilen bir şeyin vuku bulmaması seni şüpheye sevketmesin. Basiretine güven. Dünya nimeti için zaaf haline düşersin. Ona doğru koşma, şükür ipi elinde ya. Her meseleye cevap veren, her gördüğünü kucaklayan, her bildiğini anlatan bir kimse mi gördün, derhal ondan uzaklaş. Marifetin mukabili inkar, ilmin mukabili cehalettir. Melal içindesin. Yoksul olduğunu düşünüyorsun. Ne ki senden alınmıştır o senin hayrınadır. İçindeki yoksulluğu hissediyor musun? İşte senin için en hayırlı vakit. Unutma ihtiyaç mütemadîdir.

Talep şan değildir. Razı ol, şan da senin, nam da senin. Varlığını bilinmezlik toprağına göm. Gömülmeyen şey nabit olmaz. Dünya suretlerinin bulaştığı ayna nasıl parlar? Huzura girmeden önce tevbe sularıyla yıkan. Kader, teneffüs ettiğin her nefeste seninle. Eşyadan eşyaya seyahat edip durma. Kendine uzaktan bakmayı öğren. Bir dolap beygirine benziyorsun. Öyle ahmak öyle hüzün verici. Hicret ve niyetin kimin için? Bir gece yarısı uyandığında yatağından kalk, şöyle yıldızlara bir bak. Düşün!.. Madem ki içinde bulunduğun yer, konuştuğun kimse sana feyz vermiyor, terke mani olan ne? Ölüme ağlama. Kalbe bak. Hata ve isyan ile pişman, ibadet ve taat ile neşveli değilsen zaten ölüsün. [...]