Bizde milliyetçilik Avrupa'dan ithal bir mefhum. İslamiyet'te Fransız ihtilalilin getirdiği sosyolojik yorumuyla yok.

Düşünsel, ahlaki, ritüel, geleneksel zenginliklerinden soyulmuş, kültürel kökenleriyle bağı koparılmış, bağımsız düşünme ve gelişme imkânları yokedilmiş, özünde kendisine düşman bir ideolojinin cenderesi içine alınmış bir din enkazını İslamiyet diye sunan Türkiye Cumhuriyetinin, aydınlanmayı dinde arayan insanlarda doğuracağı düşünsel çıkmazların ve duygusal fırtınaların boyutları ise, herhalde Fransa'dakinden çok daha vahim olmak zorundadır.

Asıl imanî telkin ve fikrî donanım özellikle üniversiteli gençlere bu iki mescitte (Soğanağa ve Yakupağa Mescitleri) kültürlü bir hatibin irad ettiği hutbelerle mümkün oluyordu. Her ikisi de küçücük birer mahalle camileriydi. Diyanet dikte ettirse de hatip Emin Işık, özel uslubuyla konuyu asıl mecrasına oturturdu. "Muhterem Müslümanlar, bize ulaşan yazıda bugünkü hutbemizin konusu trafik kazalarıyla ilgili. Ancak sizle günlük ulusal basın aracılığıyla herşeyden haberdarsınız. biz şimdi gelelim ahlakımızın ve imanımızın uğradığı kazalara..." der ve kendi hazırladığı güncel-aktüel hutbeye geçerdi. Hutbelerini tarihi derinlikle güncel gelişmeler arasında kurduğu bağlantılarla cemaate takdim ederdi. Diksiyonu, ses tonu, muhtevası ve veciz üslubuyla dinleyenler üzerinde çok etkili olurdu. Biz o günkü cuma hutbesini alır ve aylık Fikir ve Sanatta Hareket Dergisi'nde yayınlardık. Mescitte yapılan bu konuşmalar daha sonra "Devlet Kuran İrade" adıyla kitap olarak yayınlandı.

Tevhid, bütün âlemin tek bir gücün elinde bulunan bir hükümdarlık olduğunu; bütün insanların aynı kökten yaratıldığını, tek bir irade tarafından idare edildiğini, hepsinin aynı hedefe yöneldiğini, aynı cinsten yaratıldıklarını, tümünün tek bir ilah olduğunu ve O'ndan başka bütün güçlerin, sembollerin, değerlerin, alametlerin yok edilmesi gerektiğini vurgular.

Şirk Allahsızlık anlamına gelmez. Zira müşriklerin bizden fazla ilahları vardır! Müşrik Allah'a inanmayan, Allah'a tapmayan kimse değildir. Bildiğimiz gibi İsa, Musa, İbrahim'in karşıtları müşriklerdir, ilahları olmayanlar değil. .. Bundan dolayı "müşrik" dindardır ve dini bir şahsiyete sahiptir. Fakat gerçek dini ölçüler ve dini hakikatler açısından yanlış bir yola sapmıştır. Yanlış din dinsizlikten farklı bir şeydir. Dolayısıyla şirk bir dindir ve insanlık tarihinin en eski din biçimi olarak kabul edilmiştir.

Küfür örtmek anlamındadır. Tıpkı ekin işinde olduğu gibi. Önce tohum ekilir, sonra da onun üzeri toprakla örtülür. İnsanın içinde de hakikat vardır. Ancak bu hakikatin üstü cehalet, kin, menfaatçilik veya mutlak bir bilgisizlik gibi sebeplerden dolayı siyah bir perde ile kaplanmış ve örtülmüştür. Bu nedenle ona küfür denir. Fakat bu küfür, din hakikatinin üzerini, dinsizlik vasıtasıyla örtmek değil; aksine din gerçeğinin üzerini, başka bir din ile örtmektir.

Kırlangıçların gözünde dünya bir uçum hatasıydı.

Medrese, bugünkü gibi, çeşitli ilim sahalarında öğrenci yetiştirecek kadar ihtisas kazanmış kimselerin kendilerine talip olan öğrencilere sistemli bilgi vermesi esasına dayanır. Burada eğitim bakımından en önemli husus, öğrenimin belli kalıplar içinde dondurulmamış olmasıdır. Sınıf yerine ders esası vardır. Bir öğrenci istediği hocadan, istediği dersi alır; bütün öğretimini bir tek medresede başlayıp bitirmeside gerekmez. Herhangi bir ders sahasında başka bir yerde çok meşhur olmuş bir hoca varsa, oraya giderek o dersi okuyabilir. Böylece son derece verimli bir akademik rekabet esası getirilmiştir. İmtihanlar da sadece dersin hocası tarafından değil, bir imtihan heyeti tarafından yapılır. Ayrıca hocaların tayin, terfi, vs. meseleleri bizim şimdi kullandığımız usulden daha çok İngiliz ve Alman üniversitelerindekine benzemektedir.

"Nuri Pakdil kimdir?" sorusunun yanıtı, onun yapıtlarında gizlidir. -Ben gözü kapalı, kalbi açık bir insanım. -Yüce Varlık tarafından, yeryüzünün halinden devamlı müteessir olmaya görevlendirilmişim. -Ben direnişi çok seviyorum, inandırıcılık gücü var da ondan. -Özcesi: gururluyum ama kibirli değilim. -Tekil bana çoğuldan daha etkin görünür daima. Böyle olmakla birlikte, zaman zaman gövde gösterisini severim doğrusu. -Hiç alışmadım gülmeye / Hüzün vicdanıma da uygun. -Yeni baştan başlayabilseydim hayatı / aynı yerde koşmak isterdim heralde.

Sarsılmaz bir inatçılık beliriyor yüzünde, bir güven kumkuması haline girmiş. Şunları geçmeden şunları söylediğini duyuyorum: "Birisi, belli bir toplumsal çevre, bir arkadaş topluluğu için yazıyordum derse, ona sözüm yok. İyi bir iş yapıyor demektir. Siz de belki gelecek kuşaklar için yazıyorsunuz. Kendinize rağmen, bir başkası için yazdığınıza eminim." Yanıt bekliyor, konuşmadığımı görünce devam ediyor: "Belki de insanlardan tiksiniyorsunuzdur..." Bu yanıltıcı uzlaşma çabasının altından ne çıkacağını biliyorum. Benden pek az şey istiyor, bir yaftayı kabullenmemi istiyor sadece. Ama bir tuzak bu, ona baş eğersem beni sınırlamış, yeniden kurmuş ve aşmış olacak. Çünkü hümanizm, bütün insan davranışları kendi malı haline getirir ve hepsini birbirine karıştırır.