Hapishanede bir profesör yahut ünlü bi filozof olmanın hayatı kolaylaştırıcı bir yanı yoktur. Mahkumlar arasında iyi bir hıukukçu olmak daha önemlidir.

Hüküm ne kadar ağırsa, bu sonuca ulaşılması ve bunun kabul edilmesi de o kadar kolay olur. Kanıt yokluğunda , ağır cezanın kendisi suçun kanıtı haline gelir. Çünkü sokaktaki insan şöyle akıl yürütür: "Eğer suçlu olmasaydı, 15 yıl değil, iki bilemedin üç yıl yerdi." Açık ve kati suç kanıtlarının yokluğunda, hafif bir cezanın kendisi şüphe götürür ve yetkililerin bile kendilerinden emin olmadığını gösterir. Sert bir cezanın verilmesi durumunda bu tür şüpheler izole edilmiş olur. Bunun için masum bir adam cezanın iki katını alır.

Cami şehrin süsü olmaktan öte bir fonksiyona sahip değil di artık. Din adamı da öyle... Düşünen kafalar onların tamamen kaldırılmasının kamu oyunda da ters tepkilere yol açacağını biliyorlardı. Bu fikirden hareket edilerek zaten son yüz yıldır geriye itilmiş din adamları elden geldiği kadar değersiz insanlar arasından seçildi ve açlığa mahkum edildi. Artık onlar toplumun ianesine muhtaç edilmiş, kültürden yoksun küçük bir topluluktu. Böylece caminin fonksiyonerliği kolayca sıfıra indirildi

Osmanlı İmparatorluğu'nun sınırları içinde bulunan ülkelerde, imparatorluğun yıkılmasından sonra iktidara gelen elitler kendi iktidarlarına bir meşruiyet kazandırmayı başaramamışlardır. Buralarda Avrupa nasyonalizmini körü körüne taklit eden "reaktif milliyetçi" hareketlerin, Batılı anayasaların ve Cermen idealistlerine mahsus otoriter düşüncenin, son yıllarda ise Marksizmin ve sair sosyalizm çeşitlerinin benimsenmesi hiçbir ömürlü ideolojik senteze yol açmadı. Mesela Mısır'da Nasır kendi karizmatik gücü sayesinde nasyonalist, laik, devletçi bir politikayı memleketin askeri ve sivil bürokrasisine ve aydınlarına benimsetmeyi başardı, ancak bu karizmatik güç onun hayatıyla kaim olduğu için, ölümünden sonra başka ideolojik hareketler ortaya çıktı. Baas ve Burgibacılık gibi hareketlerin devletçi politikaları, Suudi Arabistan, Şah İran'ı ve Körfez devletleri ve Ürdün'ün gelenekçi İslami bağlarla kral otoritesini meşrulaştırmaya çalışmaları, Mısır'da subaylarla teknokratlar oligarşisinin İslamiyet ve sosyalizm karışığı bir ideoloji ile desteklenmesi çabaları hiçbir zaman istenilen başarıyı sağlamaya yetmemiştir.

Ruhunun ateşiyle bizim genç varlıklarımızı yoğurmaya çalışan bu inanmış adamı (Yahya Kemal'i) sevmemek kabil değildi. Onu ilk önce sadece güzel birşey tadar gibi dinledik. Sonra, irticalî ve yüksek bir maharet, kendini tüketmekten hoşlanan bir heyecan sandığımız şeyin altında gizlenen ana fikri farkettik. Filhakika Yahya Kemal, bize bu sohbetlerde ve derslerde, uzun tefekkürünün meyvası olan çok dinamik realite ile gerek aktüel, gerek tarihî mânâlarında temas halinde bulunan bir milliyet anlayışını getiriyordu. Bu milliyetçilik, hızını tarihten alıyordu. Fakat bu, kitaplarda olduğu gibi satır ve kelime halinde kalmış bir bilgi şeklinde bir tarih değildi. Belki toprağa bağlı, onunla beraber yoğrulan ve inkişafını yapan ve böyle olduğu için insanı hakikî buudlan ve kıymetleri ile yakalamaya muvaffak olan bir tarihti. Bu tarih anlayışı bütün bir san'at ve edebiyat programıydı ve milliyet mefhumunun mucizesi ve yapıcı sırrı olan devam fikrini kendiliğinden ihtiva ediyordu. Onu dinlerken bütün Türk tarihi, kendimizi anlamak için sırrını sorup öğrenmeye mecbur olduğumuz bir alem gibi önümüzde canlanıyordu. Bizden evvel gelmiş, ömürlerinin macerasıyla, iman ve aşklarıyla bize bugünkü benliğimizi, bir ağacın meyvasını hazırlar gibi hazırlamış olan insanları anlamak için ne yapmıştık? Etrafımızdaki âbidelere, bu güzel şehre, Boğaziçi köylerine ve İstanbul'un ücra semtlerine, onlara dair soracağımız ne kadar çok şey vardı; ve bütün vatan böyle değil miydi? İşte bundan yirmi sene evvelin gençleri, etrafına toplandıkları, ancak on, onbeş yaş kendilerinden ilerde ustalarını, yumuşak bakışlı ve sabırlı işçi elli fikir atletini dinlerken böyle düşünüyorlardı. Cumhuriyet, 28 Temmuz 1942

Süleyman Nazif şâirdir, nâsir değil. Makaleleri toplanabilir. Bir tefekkür değil, bir heyecandır Süleyman Nazif. Şimdi övdüğünü biraz sonra yerin dibine batırır. Tarihin Yılan Hikâyesi diye bir kitabı vardır. Bir kuyumcuydu kendisi. Alev kelimesini ayın ile yazardı. Neymiş efendim, göze daha hoş görünüyormuş.

Matbaanın gecikmesi, Osmanlı devletinin Batılılaşmaya karşı tutumunun göstergesi midir? Gutenberg'in 15.ci yüzyılda icat ettiği matbaanın Türkiye'ye (daha doğrusu Türkçe'ye) ikiyüzyetmiş yıl gecikmeyle girmesi, Osmanlı devletinin Batı kaynaklı gelişmelere karşı olumsuz tutumunun bir simgesi olarak sıklıkla anılır. Osmanlı devleti, hiç şüphesiz varlığının ve öneminin bilincinde olduğu halde, matbaa gibi önemli bir yeniliğe yüzyıllarca direnmiştir. Lale Devrinde kurulan basımevi bile Patrona Halil isyanında etkinliğini yitirecek, ve matbaa Türk toplumuna kalıcı olarak ancak 19.cu yüzyıl başlarında girecektir. Kemalist devrim, yaygın kanıya göre, işte bu bağnaz yapının kırılmasını sağlamıştır. Halil'den Hamit'e Gösterilen örnek hakikaten çarpıcıdır. Ancak aynı derecede çarpıcı olan husus, Osmanlı devletinin 1826'dan sonra geçirdiği değişimdir. Batı dünyasına yüzyıllarca sırtını çeviren Osmanlı devleti, 19.cu yüzyıldaki reform atılımıyla, başka pek çok ülkeden – bu arada Japonya'dan – daha önce ve daha hızlı bir şekilde Batı'ya yönelmiştir. Değişimin küçük fakat ilginç bir örneği, kuduz aşısı konusunda izlenebilir. Fransız hekimi Louis Pasteur kuduz aşısını keşfettiğini 26 Ekim 1885'te bilim dünyasına ilan etmiştir. 8 Haziran 1886'da II. Abdülhamid, insanlığa yararlı keşfinden ötürü kendisine birinci rütbeden Mecidiye nişanı ve 10.000 Osmanlı lirası ödül ile birlikte, staj için bir Osmanlı hekim heyeti gönderir. İstanbullu bir Rum olan Zoeros Paşa başkanlığındaki heyet, altı ay Pasteur'ün yanında eğitim gördükten sonra İstanbul'a dönerek yeryüzünün üçüncü kuduz hastanesi olan Dâülkelb ve Mikrobiyoloji Ameliyathanesini kurar. Türkiye'de ilk kuduz aşısı 3 Haziran 1887'de uygulanır.

Hemen hemen hepimiz yoksul ailelerden geliyorduk. Hemen hemen hepimiz köylü, kasabalı ya da kısaca: Taşralıydık. Karşı çıktığımız şeylerin bir çoğu, hiçbir zaman sahip olmadığımız şeylerdi.

Ve defter, bir hadisle bitiyordu: "Ümmetimin öncekileri, sonrakilerden hayırlıdır. İkisinin arasında keder vardır." Bu hadisi ilk kez görüyordum, "ikisinin arasında keder...!"

Güçlüydü günahlar, güçlüydü peygamberler Tanrım, biz ne kadar da güçsüz kaldık... Veliler, ızdırapların çocuklarıydı, Biz ızdıraptan da zevkten de, senden de mahrum kaldık. (Hüsrev Hatemi)