Düşünüyorum kaç gündür. Başından beri bir çeşit adama güvendik biz. Kabadayı adama... Asker sivil, cahil okumuş, bütün bizimkiler az çok kabadayılardan seçilmiştir. Belki de, Makedonya çete boğuşmaları yaptı bunu... Kabadayılarımızın silahşörlükte kalanlarını gördük, görüyoruz. Vaktiyle kabadayıca ölüp gidenler olmuşsa, sırtını iktidara dayadığını bildiğinden bunu becermiştir. Kabadayılarımızın bir kısmını zengin etmek politikamızın da, iki amacı vardı. Biri, Türk işadamı yetiştirip önemli iş alanlarını, Hıristiyan azınlıkların elinden almak, Türkleştirmek; ikincisi, zenginlik yaman silahtır. Bu yaman silahı bizimkilerin, yani bizim kabadayıların elinde toplayıp kötüsü gelirse yararlanmak... Pavlus gâvurunu bildin mi?.. — Evet... — Bir gün bana anlattıydı uzun uzadıya "Her zengin senin istediğin işi göremez" dediydi. Dediydi ki, "Milli zenginin adı, burjuvadır. Batı'da derebeyliğin içinde yetişir bu hayvan... Bundan önce de tarihte zengin vardır ama, hiçbiri burjuva değildir. Hele Doğudakiler hiç değildir," dediydi. Anlattıydı burjuvanın özelliğini... işe yatırırmış eline geçeni, son meteliğine kadar... Gerçekten hürlük istermiş ki pazardaki rakipleriyle boğuşmaya girişip hepsini ortadan kaldırsın! "Sizinkilerde burjuva çekirdeği yoktur, olamaz da hiç" dediydi, "bu sebeple bunlar sırtlarında devlet dayanağını aralıksız duymak isterler, bunlar tekel isterler. Yani, isterler ki, devlet her işi bunların yerine yapsın, bütün tehlikeleri ortadan kaldırsın, zararlarını da gerektiğinde yüklensin! Bunlara salt, kürekle para toplamak kalsın... Topladıklarını yeniden yatırmayı da kendilerinden hiç kimse istemesin. Kazansınlar, kazandıklarım saklasınlar, taşa toprağa gömsünler, hatta yabancı ülkeler bankalarına kaçırsınlar. Devleti bırak, kendi kendilerine destek olamaz bunlar... İş bilmedikleri için, azınlıkların elinden iş alanlarını da çekip alamaz hiçbiri... Belki bunlarla ortak olur kimisi, böylece de, devlet, eskiden biri ödüyorsa, beş ödemek zorunda kalır." — Doğru... Pavlus gâvurda, demek, böyle akıllar varmış... — Vardı evet... Onda akıl vardı ama, bizde bunu kavrayacak bilgi sıfırdı. Sonraları çok düşündüm ben bu meseleyi, hele burda, pek çok düşündüm. Doğru... Haklı herif... Sahibinin bilgisi, deneyi gücüyle meydana gelmemiş zenginlik güç değlidir ki, sırasında devlete, hükümete destek olabilsin! Ayrıca "kötüsü geldiğinde alırım" şartını da koşmuşuz ki, düpedüz "kazandığın senin değil" demektir bu...

Gerçekten Eş'arîlik ve Maturîdîlik arasında esaslı farklar var mıdır? Kimilerine göre var, kimilerine göreyse yok! Dolayısıyla, bu konuda kesin bir hükme varmak mümkün değil! Böyle bir fark, mezhep açısından ortaya konursa, buna da hiç kimsenin bir diyeceği olamaz. Evet, doğru! İmam Eş'arî, Şafiî; İmam Maturîdî ise Hanefîdir. Belki bir fark daha: İmam Eş'ârî Arap, İmam Maturîdî ise Türk'tür. Galiba, teolojik yorum da, meseleyi etnisiteye, yani kavmiyete bağlamak gibi bir endişe taşıyor. 'Türk Müslümanlığı' tabiri, bizatihi bir kavmiyyet referansı taşımıyor mu zaten? Türk Müslümanlığının Maturîdî kelamı üzerine inşa edilmesini öngören görüşe göre, Osmanlı toplumunda belirli bir tarihsel dönemden (XVI. yy.) sonra, Yavuz Sultan Selim'in Mısır seferinden dönüşünde beraberinde getirdiği ulema (ki bunlar, rivayete göre, Eş'arî uleması ve İbn Teymiyye'nin öğrencileridir) itikadda Eş'arî, fıkıhta (amelde) ise Şafiî bir İslam projesini hâkim kılmışlardır. İşte ne olduysa, ondan sonra olmuştur: Tekkeyle medrese birbirine girmiş, bilim ve felsefe düşüncesinin yolu kapanmış, Dr. Said Başer'in ifadesiyle "Gazali'nin fikirleri tesirli olunca felsefe tekfir edilmiştir!" Dahası, "bu zihniyet kayması, (yani Eş'arî/ Şafiî anlayışının hâkim olması, H.Y) ve müspet bilimlerin tedrisat dışında kalması, otomatikman Osmanlı'daki ilmî ve fikrî faaliyeti durdurmuştur." Acaba gerçekten öyle midir? Osmanlı'da 'ilmî ve fikrî faaliyetin dur[masının]' sebebi Eş'arî kelamının hâkim olması mıdır? Dr. Said Başer'in 'zihniyet kayması' olarak nitelendirdiği durumun yer aldığı XVI. yüzyıl Osmanlısına bir bakalım. Gördüğümüz şudur: Mesela, 1539'da Şeyhülislam olan Çivizâde Muhiddin Efendi'nin bu makamdan uzaklaştırılması! Çivizâde, Şeyhülislamlık makamından niçin uzaklaştırılmıştır? Hanefî ve Maturîdî olduğu için mi? Tam tersine! Dr. Mustafa Said Yazıcıoğlu, Çivizâde'nin 'mesh'e ait bir fetvasında, bu konuda İmam-ı Azâm'a bağlı fakihlerin verdikleri hükümleri yetersiz bularak, Şafiî fakihlere atıfta bulunmasının ortalığı nasıl karıştırdığını, açıklıkla gösteriyor. Çivizâde'nin fetvasında Şafiî fakihlere atıfta bulunulması, başta, o zaman Rumeli Kazaskeri olan Ebussuud Efendi olmak üzere, ulemayı fena halde öfkelendirir ve Ebussuud, Çivizâde'nin fetvasını reddeder. Kanunî, bu meselenin çözümlenmesini ister, ulema toplanır ve dikkat edilsin, Şafiî kaynaklarına başvuran Çivizâde'yi değil, ona karşı çıkan Ebussuud Efendi'yi haklı bulur. Hani Şafiî fıkhı hâkim olmuştu? Nerede?

1982 yılının başlarında, ekip Vadi'nin her yerinde iş bulabilecek bilgisayar sihirbazlarıyla dolmuştu. Çoğu erkek, beyaz ve orta sınıftandı; aralarında zenci yoktu, çok az İspanyol kökenli vardı ve Steve'in özel asistanı dışında hiçbir Asyalı yoktu. Hepsi üniversite mezunu, zeki ve uyumluydu. Ekibe katılmak isteyen her yeni aday, herkesin bulunduğu bir sınavı geçmek zorundaydı, insan kaynaklan tarzı psikolojik testler yoktu; Steve'in kendi soruları vardı. Bunlardan ikisi şunlardı: "Kaç kez uyuşturucu kullandın?" ve "Bekâretini ne zaman kaybettin?" Cevaplan önemsemiyordu; önemli olan, kendi başlarına düşünme yeteneğine sahip olmayanları ayıklamaktı. Diğer önemli bir sınav, Bandley binası bölgesinde Burrell Smith veya Andy Hertzfeld ile bir bilgisayar oyunu oynamaktı; onlara yetişecek kadar iyiyseniz, değerli bir adaysınız demekti.

*Çocuk yanlış yaptıkça doğruyu bulur, yanlış yaptıkça yaşama dokunarak hayatı öğrenir. Anne - babalar ise maalesef çocuklarının yanlış yapmalarına izin vermiyorlar. Çocuklar da erken yaşta yaşamı öğrenebilecekken , genellikle küçükken izin verilmeyen yanlışları yetişkinlik döneminde tekrarlıyorlar.*

" Çocukların hayatı yaşamasına izin vermek lazım. Kendi korkularımızı onlara yansıtarak aldığımız tedbirler, kişiliklerinin sağlam bir zemine oturmasını engellemiş oluyor ve biz bunu fark edemiyoruz. Bir gün engellendiği, izin verilmediği ölçüde isyan ediyor çocuk. Sonra da adı "Asi evlat" oluyor.(Ayşe Hanım)"

Leyla daha önce de cenazelere katılmış, aynen bunlar gibi kadınlar görmüştü; ölüme ilişkin herşeyin hakkını doyasıya veren, kendi tayin ettikleri görev sahasına hiç kimsenin dalmasına izin vermeyen resmi avutucular.

Erkeğin değişken mizacından, bir anda alevlenen öfkesinden, günlük sıradan konuşmaları bile bir tartışmaya, bir er meydanına dönüştürme ısrarından ürkerek yaşıyordu; meseleyi bazen yumruklarla, tekme tokatlarla çözmeye kalkıp sonra da bulanık özürlerle geçiştirmesinden, bazen buna bile gerek görmemesinden korkuyordu.

Meryem elleri dizlerinin arasında, kanepede yattı, camın önünde girdap gibi dönen, çevrilen tipiyi seyretti. Aklına Nana'nın bir keresinde söylediği şey geldi; her bir kar tanesinin, dunyanın bir yerinde haksızlığa uğrayan bir kadının ağzından dökülen bir ah olduğunu. Bütün iç geçirmeler gökyüzüne yükseliyor, bulutlar halinde toplanıyor, sonra minicik parçalara bölünüp sessizce aşağıya, insanların üstüne yağıyordu. "Bizim gibi kadınların neler çektiğinin göstergesi" demişti. "Başımıza gelen herşeye nasıl sessizce katlandığımızın."

Daha önce hiç kimse ekranda grafik görüntüler sergileyen bir yazılım hazırlamadığı için, her noktayı (yani resim unsuru veya "piksel") sürekli olarak kontrol etme çabası, gerçekten ölçülemeyecek boyutlardaydı, işi ekip üyeleri için asıl moral bozucu hâle getiren ise, Steve'in projenin herhangi bir detayını asla gözden kaçırmamasıydı. Tam anlamıyla bir mikro yöneticiydi. En küçük şeylere bile çok dikkat ediyordu. Doğal olarak sonuç her zaman daha iyi oluyordu ama o sonuca uzanan yol tam bir işkenceydi. Macintosh için BASIC program dilini hazırlamaya çalışan genç programcı Donn Denman, buna "elini kirleterek yönetmek" diyordu. "Steve ofisinize dalar, alanınızı işgal eder, yanınıza oturur üzerinde çalıştığınız şeyle oynamaya başlardı. Bir şeyin kullanımını kolaylaştırmak ya da daha iyi göstermek için yorumlarını ve fikirlerini açıklardı. Teknik seviyede ne yaptığınızı asla bilmezdi ama gerçekten ilgilenirdi. Sonra giderdi ve onu uzun bir süre görmezdiniz." Ekip üyeleri, Jobs ile başa çıkabilmek için bir stratejiye ihtiyaçları olduğunu anlamışlardı. "Amaç" diyor Denman, "bir daha sefere geldiğinde ona gösterecek düzgün bir şey hazırlamaktı. Hepimiz Steve hakkında şakalar yapardık. Ona yeni bir fikri kabul ettirmek istiyorsanız, fikriniz iyiyse ama onun aklına gelmemişse, yapmanız gereken tek şey fikrinizi açıklamak ve reddetmesini beklemekti. Birkaç hafta sonra telaşla yanınıza gelir, aklına harika bir fikir geldiğini söyler ve ilk seferinde açıkladığınız fikri kendi bulmuş gibi size açıklardı." Steve için fikir artık kendisine ait olduğundan, tasarıma eklenmesinde hiçbir sorun olmazdı.

"Bu 1926 kurban bayramını başka bayramlara benzetmesin! Benim gördüğüm, bu kez koç yerine adam kurban edilse gerek ve de pek çok adam kurban edilse gerek" dedi. — Yok canım... Halt etmiş... Çiğ yemeyince... — Hele şuna... Çiğine pişmişine bakan mı var? Nice vezir konakları, paşa evleri, tüccar ardiyeleri basılmaktaymış, hey yavrum! Samatya'daki Sünbülî dergâhı basılmış, kurban olduğum... Unkapanı'ndaki Sazlı dergâhı basılmış... Şehremini'nin Salı tekkesini basmışlar, dinsiz farmasonlar, hiç günah dememişler. Gitmişler bizim Bindede dergâhını basmışlar, kötü karı evi basarcasına... Üsküdar'ın Özbekler'i basılmış, ayrıca Şeyhî Ata Efendi hazretlerinin evi aranmış dipten doruğa... Molla Güranî tekkesinde, fazladan, aklı yok bir dervişi ileri geri söylendi diyerek sopalamışlar ki, Allah yarattı dememişler. Ayrıca, Halvetiyeler basılmış, Şabaniyeler basılmış, ermişler sultanı Nakşibendi efendimizin nakşiyeleri bile, basılmış delidamları gibi... — Bizim şirketler de basılmıştır öyleyse... Allah vere defterleri, kâğıtları berbat etmeselerdi. — Şirketlere bir şey demedi Niyazi... Dur hele... Bunlar gâvur desem... Hayır... Fukara gâvurlar da kurtulamamakta bu firavunların pençesinden... — Hangi gâvurlar? — Tüm tekkelerimizi basmakla kudurganlıkları basılmamış, bunların... Gitmişler, Beyoğlu'nun Fransız hastanesini, ingiliz hastanesini de basmışlar. Ayrıca Rum hastanesi, Bulgar hastanesi de basılıyor. Aklım ermedi, neyin nesi?..