Biz susmadan varlığın sesini duyamayız. Sessizlik ne bir intihardır ne boşluk. Eğer boşluksa bile o boşluk Allah'ı bulabilmek için gerekli hatta zorunlu olan boşluktur. Ki ona da boşluk denmez. Orada varlığın bittiği asıl Varlık'ın başladığı yer vardır. Orası bir yer değildir belki de. Orası kokunun rengin sesin olmadığı bir şeydir. Orası sessizliktir.

Sessizlik bir diyardır çünkü. Bir vatandır. Onlar vatanlarını imanlarından ötürü severler. Orada soluk alıp verirler, orada kendilerine yansıyan sırrı korurlar. Sırrı korumanın tek yolu susmaktır. Hele böylesi geveze bir çağda. Artık sözün değeri kalmamıştır. Söz, bir sırrı haber vermenin yolu olmaktan çıkmış, bir kakafoni ve gürültüye dönüşmüştür. Bu denli gürültülü, bu kadar sesle kirlenmiş zamanda en doğrusu sükuttur zaten. Susmak olayın içinde olduğunu bu yüzden hayy olduğunu söylemektir. Şeyh durgun bir nokta halinde oturur ve susar. O sustukça müritlerin gönülleri kabarır. Gönül denizleri bir fırtınaya tutulur. Onun suskunluğu sürdükçe ve sükut koyulaştıkça fırtına artar. O denli coşkunlaşır ki, ardından diner ve yeni bir varlık üretir. Bu aşk gibi bir şeydir. Aşk da ateştir, yakar ve yakıcılığıyla yeni bir vücudun varlığına vesiledir. Susan dil, durgun bir denize hem benzer hem benzemez. Benzer çünkü durgun denizin dibi kaynamasına rağmen dingin görünür. Benzemez çünkü hiçbir gönül durgun bir göl gibi fırtınaya düşmeksizin durulamaz.

Şeyh-i Ekber'e göre de, "mükemmel sayıların ilki olan 6, herşeyden önce insan-ı kamil"i sembolize eder. Ebced hesabında 6'ya tekabül eden vav harfi, "kün" emr-i ilahisinde (her ne kadar yazıda gösterilmemekteyse de) kaf ve nun arasında bulunmakta ve bu sebeple de, Şeyh-i Ekber tarafından Hakk ve halk, ilahi ilke ve zuhuru arasındaki berzah olan "Hakikat-i Muhammediye"nin temsili kabul edilmelidir. Bu harfin, Arapça'da bağlaç işlevi yüklenmesi, yani bir taraftan birleştirmeye, bir taraftan ayırması da, "vav"ın hakikatinin tezahürlerinden (ya da başka bir ifadeyle vav sembolizminin dayanaklarından) olmaktadır. (Michel Chodkiewicz, Sahilsiz Bir Umman, Gelenek Yayınları, çeviren: Atilla Ataman, İstanbul, Ekim 2003, 2. baskı, s. 127)

Ahlak dendiği zaman, insanın fıtratına sadakatini ilgilendiren bir atıflar dünyasından söz edilmiş olur.

İnsan-ı kamil için "veted" (sütun) tabirinin kullanılması da bundandır. Kamil insan, varoluşun sütunudur. Dünyayı ve içindekilerin doğasını koruma ödevini yüklenmiştir. "Emanet"ten kasıt da gerçekte budur.

Yaptıklarını sekiz yaşında bir çocuğa anlatamayan bir bilim adamı, şarlatandır.

Şiir diye insanlığın tanıdığı, seçtiği, ayırdığı ve unutmadığı bir şey de var dünyada... O, duruyor, gelişiyor, daima kendi eşi olan soyunu yaratıyor. Ve bu şiirin de her dile göre kaideleri ve hususiyetleri var. Mevcut olması için onları arıyor ve istiyor. Şiir dilin çiçeğidir. Şu halde, siz kafiyeye, vezne, hattâ şekle bir zaruret gibi bakıyorsunuz. Onlar oyunun şartlarıdır. Yani işin içinde ve esâsında mevcut şeyler. Hiç oyun oynayan çocukları seyretmediniz mi? Nasıl kaidelere riayet için kıyamet koparırlar. "Kardeşim olmadı..." diye birbirlerini yerler. Aksi takdirde kendilerini veremezler işe de onun için. Çünkü oyun oynadıklarını bilirler. Onun ciddiyetine inanmak, o zahmete katlanmak için gizli mukaveleye riayet ederler. San'at da oyun gibi içtimaî bir mukaveledir.

Akif Bey'in sevdiği muharrirlerden olan Mustafa Sâdıkur Râfiî'ye de, Taha Hüseyin gibi modernistler, demişler ki: "Üstad, siz çok yükseklerde uçuyorsunuz. Üslûp ve ifadenizi gençlik anlamıyor. Biraz okuyucunun seviyesine inseniz!" Üstad Râfıî'nin onlara bir cevabı var. Eminim Akif Bey de olsaydı, böyle söylerdi. Demiş ki: "Yahu, ben, yerlerde, topraklarda sürünen cemiyeti, biraz yükselsin, nefes alsın, ciğerlerine biraz temiz hava girsin diye, semalara, göklere çıkarmak istiyorum. Siz tavuklarla, kartalları bir tutmak, kartalları da tavukların yanına indirmek istiyorsunuz. Ben hepsini kartal yapmak istiyorum."

Yüzyıllarca Çin ve Hint'e eşdeğer boyutta bir uygarlık potası oluşturabilmiş olan Yakındoğu havzası, ve o havzanın uzun süre hakimi olan Osmanlı devleti, acaba neden çağdaş dünyaya benzer bir ulusal sentezle çıkamamıştır? Ve neden böylesine müthiş bir başarısızlık, böyle acı bir hezimet, modern Türk ulusçuluğunun bir gurur vesilesi olarak sunulabilmektedir? Ortak toplumsal bünyesinden Arabı, Ermeniyi, Arnavudu ve Rumu tasfiye etmekle Osmanlı-Türk toplumu ne kazanmıştır? Türkle Arabın kültür, dil ve ırk farkı, Pencaplıyla Tamil arasındaki farktan daha mı büyüktür? Tuna'dan Basra'ya uzanan bir coğrafyada, ikibin yılı aşkın bir ortak siyasi tarihe sahip olan, benzer kent ve köy geleneklerini paylaşan, yaklaşık aynı ırka mensup olan, ortadoğunun birbiriyle akraba üç dinini tanıyan halkları, aralarındaki dil farkını aşamayacak kadar birbirine yabancı mıdır?

Tabiatı anlatanlar basit - küçük sanatkarlardır. Şarkta Sa'di ile Mevlana, batıda ise Goethe sonsuzluğa çevrili sanat halinde ahlak duygusunun terennümcüsüdürler. Dostoyevski; "Hiç insan dururken, tabiatta bahsedilir mi?" Der.